دوره 5، شماره 3 - ( پاییز 1399 )
جلد 5 شماره 3 صفحات 209-226 |
برگشت به فهرست نسخه ها
10.18502/mshsj.v5i3.4905
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Vahdati H, Montazerinajafabadi R. Diagnosis of Government Policy Implementation in Iranian Universities of Medical Sciences by Shannon Entropy Approach. Manage Strat Health Syst. 2020; 5 (3) :209-226
URL: http://mshsj.ssu.ac.ir/article-1-341-fa.html
URL: http://mshsj.ssu.ac.ir/article-1-341-fa.html
وحدتی حجت، منتظری نجف‌آبادی راضیه. عارضه‌یابی اجرای خطمشیهای دولتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران با رویکرد آنتروپی شانون. راهبردهای مدیریت در نظام سلامت. 1399; 5 (3) :209-226
دانشیار، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
متن کامل [PDF 824 kb]
(37 دریافت)
| چکیده (HTML) (81 مشاهده)
متن کامل: (29 مشاهده)
چکیده
زمینه و هدف: نظر به اینکه نظام سلامت از حوزه‌های بسیار مهم برای توسعه اجتماعی در همه کشورها به شمار می‌آید، لذا باید توجه ویژه‌ای به سیاستگذاری و پایش در این حوزه شود. بنابراین این مطالعه با هدف عارضه‌یابی تحقق اهداف خطمشیهای دولتی با تمرکز بر دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران که پایه اصلی ارائه خدمات درمانی می‌باشند، انجام شد.
روش پژوهش: مطالعه حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نحوه جمع‌آوری داده‌ها، کیفی (تحلیل مضمون) بوده است. در این مطالعه ابتدا با رویکرد تحلیل مضمون موانع تحقق اهداف خطمشیها، شناسایی و طبقه‌بندی گردید، سپس با استفاده از پرسشنامه نظرات خبرگان (45 نفر از مدیران ارشد دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی ایران با انتخاب هدفمند) جمع‌آوری و در نهایت با به‌کارگیری تکنیک آنتروپی شانون، موانع مذکور رتبه‌بندی شد.
یافته‌ها: نتایج مطالعه حاضر نشان داد موانع تحقق اهداف خطمشیهای دولتی به ترتیب اهمیت به‌صورت موانع مرتبط با خطمشیگذاران (3320/0)، ماهیت خطمشی (2810/0)، مجریان خطمشی (1740/0)، عوامل محیطی (1330/0) و عوامل سازمانی (0780/0)، رتبه بندی شدند.
نتیجه‌گیری: نتایج این مطالعه بیانگر این موضوع است که اهمیت مشتری (گیرندگان خدمات سلامت) به درستی درک نشده است و منافع شخصی و حزبی در خطمشیگذاری، بر منافع ملی و مشتری اولویت پیدا کرده است.
واژه‌های کلیدی: خطمشیهای دولتی، خطمشیگذاری، عارضه‌یابی، موانع موفقیت، نظام سلامت
نمودار 1: خلاصه‌ای از فرایند جستوجو و انتخاب مقالات
برای هر بعد (مضمون اصلی) بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت در جداول 3 تا 5 نشان داده شده است. هر مضمون که دارای بار اطلاعاتی بیشتری بود، از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است. در جدول 2 (بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت برای بعد خطمشیگذاران و ماهیت خطمشی)، مضمون فرعی "تاکید بر منافع حزبی و گروهی" بیشترین ضریب اهمیت را داشت. دومین عامل مهم، مضمون "خودرأیی خطمشیگذاران و بی توجهی به نظرات سایر بازیگران" میباشد. مضمون " نادرستی نظریه خطمشی" بیشترین ضریب اهمیت را برای بعد ماهیت خطمشی داشت. دومین عامل مهم، مضمون"عوامل حقوقی و قضایی" بود.
جدول 3: بارهای اطلاعاتی و وزن‌های مربوط به مجریان و عوامل محیطی
جدول 4: بارهای اطلاعاتی و وزن‌های مربوط به عوامل سازمانی
به منظور رتبه‌بندی ابعاد خطمشیگذاری، 5 بعد خطمشیگذاران، ماهیت خطمشی، مجریان خطمشی، عوامل محیطی و عوامل سازمانی نیز مورد بررسی قرار گرفتند و میزان اهیمت هر یک از ابعاد مذکور به‌دست آمد (جدول 5). بعد خطمشیگذاران بیشترین ضریب اهمیت را از بین سایر ابعاد به خود اختصاص داد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین بعد که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، خطمشیگذاران است. دومین بعد، ماهیت خطمشی میباشد.
جدول5: بارهای اطلاعاتی و وزن‌های مربوط به ابعاد
بحث
خطمشیهای عمومی جزئی جدایی ناپذیر از برنامه‌های دولت هستند و می‌توان آن را در راستای تلاش دولت برای حاکمیت اثربخش دانست. علی‌رغم اهمیت فزاینده‌ای که خطمشیهای دولتی در حاکمیت اثربخش دولت دارند، اما آنچه در عمل با آن روبرو می‌شویم این است که معمولاً دولت‌ها در تحقق اهداف خطمشی با ناکامی مواجه میشوند. خطمشیگذاری ما را به عرصه فعالیت‌های دولتی رهنمون می‌سازد. یکی از این عرصه‌ها نظام سلامت است که به دلیل تاثیر فزاینده‌اش در راستای توسعه پایدار، لازم است خطمشیگذاری در این حوزه مورد توجه قرار گیرد. بحث سلامت از جایگاه محوری در برنامه توسعه پایدار برخوردار است. سیاستگذاری در بخش سلامت به دلیل ماهیت خاص این بخش در مقایسه با سایر بخش‌های اجتماعی از جایگاه قابل توجهی برخوردار میباشد، لذا دارای حساسیت و ویژگی خاصی میباشد (39).
پاسخگویی به نیازهای مردم و ارتقای سطح سلامت، هدف اصلی نظام سلامت است. بر این اساس بود که طرح تحول سلامت مطرح گردید. این طرح با 3 رویکرد حفاظت مالی از بیماران، ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات سلامت و نیز ارتقای کیفیت خدمات عنوان شد. اما در پی اجرای این طرح نظام سلامت ایران با چالش افزایش شدید هزینه‌ها مواجه شد. علاوه بر این چالش‌ها و مشکلاتی دیگر نیز در مسیر اجرای این طرح قرار گرفتند که موثر واقع شدن آن را تحت تاثیر قرار دادند. از جمله این مشکلات می‌توان به کمبود بودجه و عدم وجود پایش و نظارت اشاره کرد. نبی‌لو و همکاران (1396) در مطالعه‌ای برای ارزیابی طرح تحول نظام سلامت عملکرد بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی ارومیه را قبل و بعد از این طرح مقایسه کردند که حاکی از بهبود عملکرد در اثر اجرای این طرح بود. از سوی دیگر برخی محققان شاخص‌های عملکرد را بعد از اجرای این طرح کاهشی دیده بودند (40). با در نظر گرفتن این مسئله که نظام سلامت یکی از مهمترین بخش‌های عمومی کشور و یکی از اثرگذارترین بخش‌ها بر توسعه رفاه اجتماعی در هر کشوری است (25)، لذا باید توجه ویژه‌ای به تصمیم‌ها و سیاستگذاری‌های این بخش داشت، از این‌رو پژوهش در این زمینه امری ضروری به نظر میرسد. از این‌رو عارضه‌یابی اجرای سیاست‌های نظام سلامت می‌تواند کمک شایانی به بهبود خطمشیگذاری در این حوزه نماید.
در مطالعه حاضر طبق نتایج به‌دست آمده مهمترین بعد از بین 5 بعد شناسایی شده، موانع مرتبط با خطمشیگذاران بیشترین ضریب اهمیت را به خود اختصاص داد و در سطح مضامین فرعی خطمشیگذاران نیز مهمترین مضمون تاکید بر منافع حزبی و گروهی بود. یکی از عواملی که منجر به حزب‌گرایی و عدم توجه به منافع ملی میشود، در نظر گرفتن منافع حامیان خطمشیگذاران است. برخی سیاستمداران با زدوبندهای سیاسی و کسب حمایت از جانب برخی افراد، خود را وارد عرصه سیاست می‌کنند و به همین دلیل بعد از رسیدن به منصب در پی تامین منافع حامیان خود هستند. در این حالت خطمشی از هدف خود که همانا تامین منافع عموم است خارج شده و رنگی منفعت‌طلبانه و شخصی به خود می‌گیرد. برای مثال در نظام سلامت به جای اتخاذ خط‌مشی‌هایی که در خدمت عموم مردم باشد و بهبود وضعیت گیرندگان خدمات سلامت را در پی داشته باشد، سیاست‌هایی اتخاذ میشود که به نفع مدیران و پزشکان بوده و منافع آنها را تامین می‌کند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به خطمشیگذاران که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، تاکید بر منافع حزبی و گروهی است. این نتیجه با پژوهش‌های پیشین همخوانی دارد. در مطالعه عباسی و بیگی (1395) بین مسئولین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نشان داده شد خودرأیی و عدم توجه خطمشیگذاران به نظرات سایر بازیگران خطمشی مهمترین عامل در عدم دسترسی به اهداف خطمشیها است (35). مک‌کانل (2016) نیز در مطالعه خود که به بررسی رویکرد سیاست عمومی برای درک ماهیت و علل شکست سیاست های خارجی کشورها پرداخت به این نتیجه دست یافت (24). تعداد دیگری از محققان از جمله عباسی و همکاران (1395) در پژوهش خود با جامعه آماری کارکنان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نظام ارزیابی عملکرد، ارتباطات و جزئی نگری را مهمترین موانع مرتبط با خطمشیگذاران معرفی کرده‌اند (12).
مضمون نادرستی نظریه خطمشی بیشترین اهمیت را در بین مضامین مربوط به بعد ماهیت خطمشی به‌دست آورد. زمانیکه مسئله به خوبی مورد مطالعه و بررسی قرار نگیرد، تشخیص غلط مسئله منجر به تصمیم‌گیری‌های اشتباه میشود. تشخیص نادرست اهداف و مقصد راه می‌تواند منجر به اتخاذ تصمیم و خطمشی نادرست و نابه‌جا شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به ماهیت خطمشی که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، نادرستی نظریه خطمشی است. این نتیجه با پژوهش عباسی و بیگی (1395) متفاوت است (35). اما با نتایج حاصل از تحقیقات مک‌کانل (2016) و همچنین حاجی‌پور و همکاران (1394) در مصاحبه با 20 نفر از خطمشیگذاران، مجریان و استادان خطمشی در ارتباط با چالش‌های اجرای خطمشیهای عمومی بوده است همخوانی دارد (24،15).
همچنین نتایج پژوهش نشان داد در بعد مجریان خطمشی مهمترین مانع در تحقق خطمشیها عامل فقدان شهامت لازم برای تغییرات مورد نیاز میباشد. عدم ریسک‌پذیری مجریان خطمشی منجر به این میشود که مجریان در اجرای خطمشیها از شهامت لازم برخوردار نباشند. گرایش به اخذ تصمیماتی که نیازهای زودرس را برآورده کند و نتایج زودهنگام و سریع را دنبال کند مانع از گرفتن تصمیمات مناسب میشود. ترس از تصمیم‌گیری‌های پیچیده و دشوار که نشان از فقدان شهامت مجریان دارد، از عواملی است که مانع از تحقق اهداف خطمشی میشود. همچنین زمانیکه مجریان خطمشی اعتماد به نفس لازم را نداشته باشند، از اجرای درست خطمشیها باز می‌مانند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به مجریان خطمشی که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، فقدان شهامت لازم برای تغییرات مورد نیاز است. بریور (1978) در مطالعه‌ای در بین مدیران چند بیمارستان آمریکا نیز به این نتیجه دست یافتند که عدم دخالت و فقدان شهامت مجریان مهمترین مانع تحقق اهداف خطمشیهای اتخاذ شده است (10). در مطالعه عباسی و بیگی (1395) نیز این نتایج تایید شده است (35).
در بعد عوامل محیطی مضمون بی‌نظمی و بی‌برنامگی در جامعه بیشترین ضریب اهمیت را به خود اختصاص داد. بی نظمی در جامعه منجر به هرج و مرج و آشفتگی میشود و سلامت جامعه را با خطر روبه رو می‌کند. سرگرم شدن عموم مردم به مسائل غیر ضروری آنها را از نظارت بر سیاست‌های اتخاذ شده دور می‌کند. همچنین فراهم نکردن شرایط آگاهی بخش و فضایی که مردم بتوانند خود را در فرایند خطمشی دخالت دهند می‌تواند منجر به دور شدن خطمشی از اهدافش گردد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به عوامل محیطی که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، بی‌نظمی و بی‌برنامگی در جامعه است. پژوهش عباسی و بیگی (1395) نیز این نتیجه را به‌دست آورده است (35).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد مضمون وجود قوانین و مقررات دست و پاگیر مربوط به بعد عوامل سازمانی بیشترین اهمیت را در عدم تحقق خطمشیها دارد. روند بوروکراسی در سازمان‌ها منجر به افزایش رویه‌های اداری و افزایش سطوح سلسله مراتب در سازمان‌ها میگردد که این خود منجر به از بین رفتن زمان مورد نیاز برای پیشبرد اهداف مورد نظر میشود. عدم انعطاف‌‌پذیری سازمان‌ها نیز منجر به شکست تصمیمات اتخاذ شده میشود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به عوامل سازمانی که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، وجود قوانین و مقررات دست و پاگیر است. این نتیجه با پژوهش عباسی و بیگی (1395) متفاوت است (35).
در این پژوهش سعی شد نگاهی جامع به موانع تحقق اهداف خطمشیهای دولتی شود و همزمان به اکثر مولفه‌های موثر در شکست خطمشیها توجه شد. لذا 5 بعد فرایند خطمشیگذاری مورد بررسی قرار گرفت و از لحاظ اهمیت در شکست خطمشی رتبه‌بندی شدند. از آنجاییکه موانع تحقق اهداف خطمشی بسیار هستند، لذا توصیه میشود پژوهش‌های مشابهی در مطالعات متعدد و در جوامع آماری و قلمروهای مکانی دیگری نیز انجام شوند تا قابلیت تعمیم‌پذیری در طیف گسترده‌ای از محیط‌های سازمانی را افزایش دهد. همچنین استفاده از نظرات افراد خبره در این زمینه می‌تواند کمک شایانی در جهت تشخیص هرچه بهتر این موانع کند. کمبود مطالعات پیشین در خصوص عدم موفقیت دسترسی به اهداف خطمشیها خصوصاً در زمینه سلامت را می‌توان از جمله محدودیت‌های این مطالعه عنوان کرد.
نتیجه گیری
پژوهش حاضر به بازیگران خطمشیگذاری حوزه سلامت اعم از خطمشیگذاران تا مجریان کمک می‌نماید تا شکاف‌ها و خطرهای موجود بر سر تحقق اهداف خطمشیهای نظام سلامت را در نظر گرفته و با توجه به اولویت هر یک از عوامل مانع از بروز مشکل در این مسیر شوند. به طور کلی در خصوص بهبود تحقق اهداف خطمشی می‌توان پیشنهاداتی ارائه نمود. خطمشیگذاران باید به دور از منافع شخصی و حزبی در جهت تامین منافع ملی و جامعه تلاش و خطمشیگذاری کنند. خطمشیگذاری از اجرا و دیگر مراحل آن جدا نمی‌باشد بلکه به صورت فرایندی به همدیگر وابسته هستند. لذا در مرحله خطمشیگذاری تدوین‌کنندگان خطمشیها باید نظرات مدیران سازمان‌های مجری را نیز مد نظر قرار دهند. از آنجاییکه مجریان خطمشی با منابع و محدودیت‌های واقعی خطمشیها از نزدیک آشنا هستند، می‌توانند در اثربخشی خطمشیهای تعیین شده نقش بسزایی داشته باشند. از طرف دیگر حمایت‌های مدیران عالی از مجریان و تشویق آنها در جهت اجرای موفق خطمشیها می‌تواند تحقق اهداف خطمشی را تسهیل نماید و تعهد و شهامت مجریان را افزایش دهد. از سوی دیگر مجریان خطمشی باید مهارت و توانایی لازم برای ایجاد تغییرات و اجرای خطمشیهای محول شده به آنان را داشته باشند و جایی که تشخیص دادند در جهت اجرای خطمشیها دچار اشتباه شده‌اند، اشتباه خود را بپذیرند و بر اشتباه خود اصرار نورزند.
سپاسگزاری
از تمامی مسئولین و اساتید محترم دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران که در راستای اجرای این مطالعه نهایت همکاری را داشته‌اند، صمیمانه تشکر و قدردانی میشود.
مشارکت نویسندگان
طراحی پژوهش: ح. و، ر. م
جمع آوری داده‌ها: ر. م
تحلیل داده‌ها: ر. م
نگارش و اصلاح مقاله: ر. م، ح. و
سازمان حمایت کننده
این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی با کد شماره 9720281098 میباشد که با حمایت دانشگاه لرستان انجام شده است.
تعارض منافع
هیچگونه تعارض منافعی از سوی نویسندگان گزارش نشده است.
روش پژوهش: مطالعه حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نحوه جمع‌آوری داده‌ها، کیفی (تحلیل مضمون) بوده است. در این مطالعه ابتدا با رویکرد تحلیل مضمون موانع تحقق اهداف خطمشیها، شناسایی و طبقه‌بندی گردید، سپس با استفاده از پرسشنامه نظرات خبرگان (45 نفر از مدیران ارشد دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی ایران با انتخاب هدفمند) جمع‌آوری و در نهایت با به‌کارگیری تکنیک آنتروپی شانون، موانع مذکور رتبه‌بندی شد.
یافته‌ها: نتایج مطالعه حاضر نشان داد موانع تحقق اهداف خطمشیهای دولتی به ترتیب اهمیت به‌صورت موانع مرتبط با خطمشیگذاران (3320/0)، ماهیت خطمشی (2810/0)، مجریان خطمشی (1740/0)، عوامل محیطی (1330/0) و عوامل سازمانی (0780/0)، رتبه بندی شدند.
نتیجه‌گیری: نتایج این مطالعه بیانگر این موضوع است که اهمیت مشتری (گیرندگان خدمات سلامت) به درستی درک نشده است و منافع شخصی و حزبی در خطمشیگذاری، بر منافع ملی و مشتری اولویت پیدا کرده است.
واژه‌های کلیدی: خطمشیهای دولتی، خطمشیگذاری، عارضه‌یابی، موانع موفقیت، نظام سلامت
مقدمه
خطمشیها استراتژی‌های عمومی برای عملکرد دولت و حل مشکلات عمومی هستند (3-1). مطالعه خطمشی به سال 1960 برمی‌گردد که پس از مشاهده شکست بسیاری از خطمشیها، به عنوان محرکی فکری در نظر گرفته شد (4). فرایند خطمشی همواره پیچیده بوده (6،5) و به صورت یک چرخه، شامل چندین مرحله است. که از طریق چرخه آن بهتر قابل درک است (9-7). مدل خطمشیگذاری در ابتدا توسط هارولد لاسول در سال 1971 طراحی شد (10). یکی از شفافترین مدلهای خطمشیگذاری توسط چارلز جونز ارائه شده است که دارای 5 مرحله تدوین دستور کار، خطمشیگذاری، تصمیمگیری، اجرا و ارزیابی خطمشی میباشد (11). بدیهی است این مراحل جدا از هم نیستند (9-7). صاحبنظران خطمشی معتقدند که شاید اجرا مهمترین باشد، به نحوی که حتی برخی از آن به عنوان حلقه مفقوده فرایند خطمشی نام میبرند (12). لذا پرداختن به مرحله اجرا خطمشی امری ضروری است.
عملکرد اصلی یک سازمان دولتی اجرای خطمشی است (13). اجرای خطمشی به عنوان انجام یک تصمیم سیاسی قانونی تعریف شده است (14). در گذشته تصویب و اجرای خطمشیها موضوعاتی جدا بود، چرا که تصور بر این بود که خطمشیها پس از تنظیم و تصویب اجرا میشوند. اما با عملی نشدن خطمشیهای تصویب شده در محیط واقعی، مشخص شد که اجرا بدون پشتیبانی خطمشیگذاران امکان تحقق ندارد (15). مجریان خطمشی می‌توانند در تمام مراحل خطمشیگذاری دخالت داشته باشند، چراکه جدایی اجرا و تدوین خطمشی عملی نیست (16). ماینارد مودی تاکید می‌کند که سازمان‌های اداری صرفاً در اجرای خطمشی نقش ندارند بلکه می‌توانند منبع مهمی در خطمشیگذاری نیز باشند (17،7). برقراری ارتباط منطقی و مناسب بین تدوین‌کنندگان و مجریان خطمشی، یکی از راههای توسعه کشورها محسوب میشود (18). باید در نظر داشت که اجرای ناقص خطمشیها صرفاً به دولت بر نمی‌گردد و بسیاری از مشکلات به مرحله تدوین خطمشی بر میگردد (19).
با این حال مطالعات نشان داده است خطمشیهای اکثر کشورهای درحال توسعه نتوانسته به طور مؤثر به مشکلات جامعه پاسخ دهد و در دستیابی به اهداف خود ناکام مانده‌اند (20). شکست خطمشی یک موضوع مهم و غیرقابل اجتناب
میباشد. تحقیقات نشان میدهد شکست خطمشی که به عنوان توقف یا حذف خطمشیها تعریف میشوند، به میزان نسبتاً شایعی رخ میدهد (21). اما این موضوع توجه کمی از محققان را به خود جلب کرده است (22). از آنجاییکه در همه جوامع و زمان‌ها مشکلات و مسائلی وجود دارد که اتخاذ خطمشی از سوی دولت را ناگزیر می‌کند؛ بنابراین خطمشیگذاری به زمان و مکان خاصی محدود نمی‌شود (23). از سوی دیگر خطمشیگذاری مستلزم صرف زمان و هزینه‌های هنگفتی از سوی دولت و سازمان‌های دولتی است، لذا عدم موفقیت خطمشی منجر به تحمیل زیان‌های جبران‌ناپذیری به جامعه خواهد شد (24). از همین‌رو بررسی موانع اجرای خطمشیها ضروری به شمار می‌رود درحالیکه پژوهش‌های کمی در این زمینه صورت گرفته است (25).
بخش‌های مختلف یک جامعه نیاز به خطمشی دارد. از جمله این بخش‌ها می‌توان به نظام سلامت اشاره کرد. سلامت یکی از نیازهای اساسی در جهت توسعه کشورها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه میباشد. سازمان جهانی بهداشت سیاست‌های سلامت را به عنوان برنامه‌ها، تصمیمات و اقداماتی که برای دستیابی به اهداف مشخص نظام سلامت در یک جامعه اتخاذ میشود، تعریف کرده است (26). امروزه اکثر سازمان‌های مراقبت‌های بهداشتی با محیطی آشفته مواجه هستند. از این‌رو این سازمان‌ها برای مقابله با آشفتگی محیط به‌دنبال اتخاذ خطمشیهای کارآمد رفته‌اند (27). نگرانی در مورد مشکلات سرمایه‌گذاری در مراقبت‌های بهداشتی و کنترل رشد هزینه‌ها موجب شده اکثر کشورها در بخش سلامت دخالت داشته باشند. بنابراین ارزیابی عدم موفقیت سیاست‌های نظام سلامت نیز اهمیت بیشتری پیدا کرده است (29،28).
نظام سلامت با تقاضاهای زیادی در زمینه تامین مالی و پوشش خدمات بهداشت مواجه است و سیاستگذاری در این حوزه تاثیر مهمی بر هزینه‌ها و موفقیت‌ها یا ناکامی‌های نظام سلامت دارد (30). اتخاذ سیاست‌های موثر در حوزه بهداشت می‌تواند راهی برای مقابله با چالش موجود در این حوزه باشد. باید توجه داشت که اولویت‌بندی در خطمشیگذاری عاری از ارزش نیست و گاهی خطمشیگذاری در حوزه سلامت بی‌طرفانه صورت نمی‌گیرد (31). در چندین دهه اخیر نظام سلامت در جمهوری اسلامی ایران شاهد تحول بنیادین و تعییرات تدریجی گسترده‌ای بوده است. این تحولات دستاوردهایی را به همراه داشته است؛ اما در کنار این دستاوردها ناکارآمدی‌هایی نیز وجود داشته است (32). نظام سلامت ایران نیز همچون دیگر کشورها با چالش‌هایی روبرو بوده است. برای مثال طرح تحول نظام سلامت یکی از اقداماتی است که به طور ویژه برای کاهش هزینه‌های پرداختی درمان از جیب مردم ارائه گردید. همانند سایر طرح‌ها این طرح نیز با مشکلاتی روبه‌رو بوده و به گفته صاحبنظران دارای نقاط قوت و ضعف است (33).
هرچند موفقیت و شکست خطمشیهای دولتی موضوع پژوهش دانشمندان قرار گرفته است، اما هنوز تلاش‌های جدی در این زمینه احساس میشود. به‌عنوان مثال عباسی و همکاران (1395) در مطالعه‌ای در بین سازمان‌های دولتی ایران به این نتیجه دست یافتند که مشکلات مربوط به هر یک از مراحل خطمشیگذاری منجر به عدم موفقیت خطمشیهای اتخاذ شده میشود (12). همچنین ابوالراب و فوده (2016) در مطالعه‌ای بین پرستاران بیمارستان‌های اردن موانع اجرای سیاست‌های حوزه سلامت را مورد بررسی قرار دادند. آنها به این نتیجه دست یافتند که کمبود زمان و مشارکت پایین پرستاران در پیشبرد سیاست‌های سلامت منجر به شکست و عدم اجرای سیاست‌های نظام سلامت در این کشور شده است (26).
موانع تحقق اهداف خطمشیهای حوزه سلامت کشور کمتر به صورت نظام‌مند مورد بررسی قرار گرفته است. لذا در این مطالعه سعی شد به طور نظام‌مند این مشکلات و موانع مورد بررسی قرار گیرند. بررسی سیاستگذاری نظام سلامت که خود از خطمشیهای دولتی مهم در کشور به شمار می‌رود، به دلیل ماهیت خاص تصمیمگیری در این نظام و تاثیرات آن بر سلامت عمومی باعث اهمیت پژوهش در این زمینه گردیده است، لذا هدف مطالعه حاضر عارضه‌یابی اجرای خطمشیهای دولتی با تمرکز بر حوزه سلامت بود. از آنجایی که اکثر دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی هستند و از نظر اکثر محققان بخش‌های دولتی بیشتر با عدم موفقیت در رسیدن به اهداف خطمشیهای اتخاذ شده مواجه هستند، لذا دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی ایران به‌عنوان یکی از شاخه‌های نظام سلامت در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند.
روش پژوهش
مطالعه حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نحوه جمع‌آوری داده‌ها، کیفی (تحلیل مضمون) بوده است. برای جمع‌آوری اطلاعات با توجه به مبنا قرار دادن سال 1397 از آمیزه‌ای از روش‌های کتابخانه‌ای، منابع اینترنتی و پرسشنامه استفاده شد. ابتدا با استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی (noormags) و استفاده از گوگل اسکولار (Google Scholar) و همچنین پایگاه‌های اطلاعاتی خارجیPubMed ،Scopus و ISI به جستوجو در میان مقالات پرداخته شد. البته پایگاه‌های داده، نشریه‌ها و موتورهای جست‌و‌جوی دیگری نیز به کار گرفته شد، اما محوریت بررسی و مرور منابع، موارد مذکور بوده است. در این جستجو از کلیدواژه‌های خطمشیگذاری (Policy Making)، موانع موفقیت خطمشیها (Barriers to Success)، خطمشیهای نظام سلامت (Policies of Health System) و شکست خطمشیها (Policy Failure) استفاده شد. به منظور انتخاب مقاله‌های مناسب استراتژی‌های خاصی (معیارهایی) در نظر گرفته شد که شامل موارد ذیل بودند.
عملکرد اصلی یک سازمان دولتی اجرای خطمشی است (13). اجرای خطمشی به عنوان انجام یک تصمیم سیاسی قانونی تعریف شده است (14). در گذشته تصویب و اجرای خطمشیها موضوعاتی جدا بود، چرا که تصور بر این بود که خطمشیها پس از تنظیم و تصویب اجرا میشوند. اما با عملی نشدن خطمشیهای تصویب شده در محیط واقعی، مشخص شد که اجرا بدون پشتیبانی خطمشیگذاران امکان تحقق ندارد (15). مجریان خطمشی می‌توانند در تمام مراحل خطمشیگذاری دخالت داشته باشند، چراکه جدایی اجرا و تدوین خطمشی عملی نیست (16). ماینارد مودی تاکید می‌کند که سازمان‌های اداری صرفاً در اجرای خطمشی نقش ندارند بلکه می‌توانند منبع مهمی در خطمشیگذاری نیز باشند (17،7). برقراری ارتباط منطقی و مناسب بین تدوین‌کنندگان و مجریان خطمشی، یکی از راههای توسعه کشورها محسوب میشود (18). باید در نظر داشت که اجرای ناقص خطمشیها صرفاً به دولت بر نمی‌گردد و بسیاری از مشکلات به مرحله تدوین خطمشی بر میگردد (19).
با این حال مطالعات نشان داده است خطمشیهای اکثر کشورهای درحال توسعه نتوانسته به طور مؤثر به مشکلات جامعه پاسخ دهد و در دستیابی به اهداف خود ناکام مانده‌اند (20). شکست خطمشی یک موضوع مهم و غیرقابل اجتناب
میباشد. تحقیقات نشان میدهد شکست خطمشی که به عنوان توقف یا حذف خطمشیها تعریف میشوند، به میزان نسبتاً شایعی رخ میدهد (21). اما این موضوع توجه کمی از محققان را به خود جلب کرده است (22). از آنجاییکه در همه جوامع و زمان‌ها مشکلات و مسائلی وجود دارد که اتخاذ خطمشی از سوی دولت را ناگزیر می‌کند؛ بنابراین خطمشیگذاری به زمان و مکان خاصی محدود نمی‌شود (23). از سوی دیگر خطمشیگذاری مستلزم صرف زمان و هزینه‌های هنگفتی از سوی دولت و سازمان‌های دولتی است، لذا عدم موفقیت خطمشی منجر به تحمیل زیان‌های جبران‌ناپذیری به جامعه خواهد شد (24). از همین‌رو بررسی موانع اجرای خطمشیها ضروری به شمار می‌رود درحالیکه پژوهش‌های کمی در این زمینه صورت گرفته است (25).
بخش‌های مختلف یک جامعه نیاز به خطمشی دارد. از جمله این بخش‌ها می‌توان به نظام سلامت اشاره کرد. سلامت یکی از نیازهای اساسی در جهت توسعه کشورها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه میباشد. سازمان جهانی بهداشت سیاست‌های سلامت را به عنوان برنامه‌ها، تصمیمات و اقداماتی که برای دستیابی به اهداف مشخص نظام سلامت در یک جامعه اتخاذ میشود، تعریف کرده است (26). امروزه اکثر سازمان‌های مراقبت‌های بهداشتی با محیطی آشفته مواجه هستند. از این‌رو این سازمان‌ها برای مقابله با آشفتگی محیط به‌دنبال اتخاذ خطمشیهای کارآمد رفته‌اند (27). نگرانی در مورد مشکلات سرمایه‌گذاری در مراقبت‌های بهداشتی و کنترل رشد هزینه‌ها موجب شده اکثر کشورها در بخش سلامت دخالت داشته باشند. بنابراین ارزیابی عدم موفقیت سیاست‌های نظام سلامت نیز اهمیت بیشتری پیدا کرده است (29،28).
نظام سلامت با تقاضاهای زیادی در زمینه تامین مالی و پوشش خدمات بهداشت مواجه است و سیاستگذاری در این حوزه تاثیر مهمی بر هزینه‌ها و موفقیت‌ها یا ناکامی‌های نظام سلامت دارد (30). اتخاذ سیاست‌های موثر در حوزه بهداشت می‌تواند راهی برای مقابله با چالش موجود در این حوزه باشد. باید توجه داشت که اولویت‌بندی در خطمشیگذاری عاری از ارزش نیست و گاهی خطمشیگذاری در حوزه سلامت بی‌طرفانه صورت نمی‌گیرد (31). در چندین دهه اخیر نظام سلامت در جمهوری اسلامی ایران شاهد تحول بنیادین و تعییرات تدریجی گسترده‌ای بوده است. این تحولات دستاوردهایی را به همراه داشته است؛ اما در کنار این دستاوردها ناکارآمدی‌هایی نیز وجود داشته است (32). نظام سلامت ایران نیز همچون دیگر کشورها با چالش‌هایی روبرو بوده است. برای مثال طرح تحول نظام سلامت یکی از اقداماتی است که به طور ویژه برای کاهش هزینه‌های پرداختی درمان از جیب مردم ارائه گردید. همانند سایر طرح‌ها این طرح نیز با مشکلاتی روبه‌رو بوده و به گفته صاحبنظران دارای نقاط قوت و ضعف است (33).
هرچند موفقیت و شکست خطمشیهای دولتی موضوع پژوهش دانشمندان قرار گرفته است، اما هنوز تلاش‌های جدی در این زمینه احساس میشود. به‌عنوان مثال عباسی و همکاران (1395) در مطالعه‌ای در بین سازمان‌های دولتی ایران به این نتیجه دست یافتند که مشکلات مربوط به هر یک از مراحل خطمشیگذاری منجر به عدم موفقیت خطمشیهای اتخاذ شده میشود (12). همچنین ابوالراب و فوده (2016) در مطالعه‌ای بین پرستاران بیمارستان‌های اردن موانع اجرای سیاست‌های حوزه سلامت را مورد بررسی قرار دادند. آنها به این نتیجه دست یافتند که کمبود زمان و مشارکت پایین پرستاران در پیشبرد سیاست‌های سلامت منجر به شکست و عدم اجرای سیاست‌های نظام سلامت در این کشور شده است (26).
موانع تحقق اهداف خطمشیهای حوزه سلامت کشور کمتر به صورت نظام‌مند مورد بررسی قرار گرفته است. لذا در این مطالعه سعی شد به طور نظام‌مند این مشکلات و موانع مورد بررسی قرار گیرند. بررسی سیاستگذاری نظام سلامت که خود از خطمشیهای دولتی مهم در کشور به شمار می‌رود، به دلیل ماهیت خاص تصمیمگیری در این نظام و تاثیرات آن بر سلامت عمومی باعث اهمیت پژوهش در این زمینه گردیده است، لذا هدف مطالعه حاضر عارضه‌یابی اجرای خطمشیهای دولتی با تمرکز بر حوزه سلامت بود. از آنجایی که اکثر دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی هستند و از نظر اکثر محققان بخش‌های دولتی بیشتر با عدم موفقیت در رسیدن به اهداف خطمشیهای اتخاذ شده مواجه هستند، لذا دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی ایران به‌عنوان یکی از شاخه‌های نظام سلامت در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند.
روش پژوهش
مطالعه حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نحوه جمع‌آوری داده‌ها، کیفی (تحلیل مضمون) بوده است. برای جمع‌آوری اطلاعات با توجه به مبنا قرار دادن سال 1397 از آمیزه‌ای از روش‌های کتابخانه‌ای، منابع اینترنتی و پرسشنامه استفاده شد. ابتدا با استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی (noormags) و استفاده از گوگل اسکولار (Google Scholar) و همچنین پایگاه‌های اطلاعاتی خارجیPubMed ،Scopus و ISI به جستوجو در میان مقالات پرداخته شد. البته پایگاه‌های داده، نشریه‌ها و موتورهای جست‌و‌جوی دیگری نیز به کار گرفته شد، اما محوریت بررسی و مرور منابع، موارد مذکور بوده است. در این جستجو از کلیدواژه‌های خطمشیگذاری (Policy Making)، موانع موفقیت خطمشیها (Barriers to Success)، خطمشیهای نظام سلامت (Policies of Health System) و شکست خطمشیها (Policy Failure) استفاده شد. به منظور انتخاب مقاله‌های مناسب استراتژی‌های خاصی (معیارهایی) در نظر گرفته شد که شامل موارد ذیل بودند.
- زبان مطالعات فارسی و انگلیسی باشد.
- زمان انجام مطالعات بین سال‌های 1970 تا 2020 یا 1370 تا 1399 باشد.
- موضوع مقالات عدم تحقق خطمشیهای دولتی باشد.
- مطالعات به روش کیفی و یا کیفی-کمی انجام شده باشند.
- مقالات در نشریات و پایگاه های اطلاعاتی معتبر چاپ شده باشند.
نمودار 1: خلاصه‌ای از فرایند جستوجو و انتخاب مقالات
بعد از جستجوی مقالات ابتدا عوامل مؤثر بر عدم اجرای موفقیت‌آمیز خطمشیها از ادبیات تحقیق استخراج گردید و این عوامل کدگذاری باز شدند. کدگذاری باز فرآیندی است که در آن داده‌ها به صورت واحدهای معنی‌دار مجزا در می‌آیند و در شروع مطالعه می‌توان از آن استفاده کرد. هدف اصلی کدگذاری باز، مفهوم‌سازی و برچسب زدن به داده‌ها است. در جریان کدگذاری باز، نظریه‌پردازان به خرد کردن، تجزیه و تحلیل، مقایسه، برچسب زدن و مقوله‌سازی داده‌ها می‌پردازند. در این مطالعه کدگذاری از نوع استقرایی بوده است چرا که محقق با رجوع به داده‌های مورد مطالعه، به تدریج آنها را خلاصه کرده تا در نهایت به اصلی‌ترین مفاهیم و مضامین مرتبط با موضوع تحقیق دست پیدا کند. همچنین این کدگذاری یه صورت متواری بوده به این دلیل که هر مطالعه به صورت جداگانه مورد بررسی و کدگذاری قرار گرفته است (جدول 1).
در انتخاب جامعه آماری، به لحاظ اینکه بیشترین خدمات سلامت در ایران توسط مراکز دانشگاهی وابسته به دولت ارائه میشود و به لحاظ چارت سازمانی از خطمشیهای دولت پیروی می‌کنند، بنابراین کل دانشگاه‌های دولتی علوم پزشکی به‌عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شد. برای انتخاب نمونه به ترتیب دانشگاه‌هایی که پایین ترین رتبه را در رتبه‌بندی دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی ایران در سال 1397 که توسط وزارت بهداشت صورت گرفته بود، داشتند به عنوان نمونه مد نظر قرار گرفتند. انتخاب نمونه به صورت هدفمند (گلوله برفی) از خبرگان حوزه خطمشی شامل خطمشیگذاران و مجریان خطمشی (20 مدیر عالی و 25 مدیر اجرایی) از بین 10 دانشگاه علوم پزشکی دولتی ایران با رتبه پایین به تعداد 45 نفر، انجام شد. دانشگاه‌های با رتبه پایین ملاک انتخاب واقع شدند چراکه در کسب اهداف خطمشی ضعیف عمل کرده بودند. سپس در بخش میدانی در مرحله طراحی پرسشنامه ابتدا با استفاده از مفاهیم استخراج شده در مرحله کدگذاری باز، پرسشنامه طراحی شد؛ به دلیل تجربیات قبلی این احتمال در نظر گرفته شد که تا امکان دارد پرسشنامه خلاصه‌تر باشد بهتر است. بنابراین در طراحی پرسشنامه مضامین فرعی با تعداد 71 مضمون جایگزین مفاهیم شد. هر چند در تنظیم راهنمای تکمیل آن، توضیح کافی در باره مفاهیم تشکیل دهنده هر مضمون فرعی، داده شد. ضمنا در انتهای پرسشنامه یک سؤال باز برای ارائه نظر خبره نیز طراحی شد تا در صورتیکه نظر تکمیلی مد نظر داشتند، ثبت کنند. نحوه پاسخدهی پرسشنامه به این‌صورت بود که هر یک از خبرگان نظر خود را در مورد میزان اهمیت (بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم) هر یک از 71 مضمون بیان نمودند.
پایایی و روایی پرسشنامه نیز سنجیده شد. برای سنجش روایی، پرسشنامه طراحی شده بین 20 نفر از خبرگان توزیع و نظرات آنها راجع به سؤالات پرسشنامه اخذ شد. سپس با اعمال نظرات خبرگان در دسترس ویرایش اولیه صورت گرفت و پرسشنامه نهایی تهیه گردید. سپس آزمون میانگین از همان 20 پرسشنامه با طیف 5 گزینه‌ای لیکرت گرفته شد. از آنجاییکه میانگین کل پاسخگویان بیش از 3 بود، روایی مناسب تشخیص داده شد. پایایی پرسشنامه نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ و با نرم‌افزار SPSS 16 اندازه‌گیری شد. همه ضرایب به دست آمده بالای 6/0 بودند (خطمشیگذاران (90/0)، ماهیت خطمشی (70/0)، مجریان خطمشی (61/0)، عوامل محیطی (65/0)، عوامل سازمانی (67/0))، لذا سنجش پایا بوده و قابلیت اعتماد و اتکای بالایی داشت. در آخر پرسشنامه نهایی بین خبرگان خطمشی (20 مدیر عالی و 25 مدیر اجرایی) توزیع و نظر آنها نسبت به اهمیت عوامل استخراج شده سنجیده شد که از این تعداد، داده‌های 30 پرسشنامه کامل بود و برای تحلیل مناسب تشخیص داده شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و رتبه‌بندی موانع تحقق اهداف خطمشیها، از تکنیک آنتروپی شانون استفاده شد. تکنیک آنتروپی شانون یکی از روش‌هایی است که برای تعیین وزن عناصر مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش آنتروپی شانون در 3 مرحله انجام می‌گیرد:
در مرحله اول، طبق فرمول زیر، فراوانی‌ها به‌هنجار میشوند. به عبارت دیگر در این مرحله از آنتروپی شانون نرمال‌سازی یا بی‌مقیاس کردن جدول تصمیمگیری انجام میشود.
Pij=
در مرحله دوم، بار اطلاعاتی هر مضمون طبق فرمول زیر محاسبه شد:
K=
،Ej= - K . 
در تحقیق حاضر میزان m برابر 30 میباشد. لازم به ذکر است از آنجا که مقدار (Ln1) برابر با صفر است، نشانگرهایی که فراوانی آنها 1 بود، طبق فرمول، حاصل آن برابر صفر شد و از محاسبات کنار گذاشته شدند. در مرحله آخر میزان ضریب اهمیت هر نشانگر مطابق فرمول زیر محاسبه شد:
Wj=
از تقسیم بار اطلاعاتی هر نشانگر بر مجموع بار اطلاعاتی کل نشانگرهای یک عامل، ضریب اهمیت هر نشانگر به دست آمد. مجموع ضریب اهمیت هر یک از عوامل در صورت درستی محاسبات، برابر 1 است. در مرحله بعد برای تعیین بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از ملاک‌ها، مجموع بار اطلاعاتی نشانگرهای هر ملاک بر تعداد نشانگرهای مربوط به آن ملاک تقسیم و پس از تعیین بار اطلاعاتی همه ملاک‌های یک عامل، از تقسیم میزان بار اطلاعاتی هر یک از ملاک‌ها به کل بار اطلاعاتی ملاک‌های هر عامل، ضریب اهمیت آنها به‌دست آمد و به همین ترتیب میزان بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از عوامل به طور جداگانه محاسبه گردید.
پس از تشکیل ماتریس تصمیمگیری برای هر بعد، داده‌های این ماتریس‌ها بر اساس روش آنتروپی شانون به‌صورت داده‌های به‌هنجار شده درآمد. پس از آن، بر اساس مرحله دوم این روش، مقدار بار اطلاعاتی داده‌ها به‌دست آمد و در انتها بر اساس مرحله سوم روش مذکور، ضریب اهمیت اطلاعات به‌دست آمده نیز تعیین شد تا بدین طریق مشخص شود که به طور کلی بیشترین میزان توجه و اهمیت، به کدام مضمون تعلق دارد. پس از نرمال‌سازی داده‌ها با استفاده از فرمول مرحله دوم روش شانون مقدار بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از مضامین به‌دست می‌آید. که برای هر بعد بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت نشان داده شده است. اطلاعات حاصل از نظرسنجی خبرگان (اطلاعات حاصل از پرسشنامه‌ها) با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون (نرم‌افزار Entropy Shannon Solver 2015)، تحلیل و مورد بررسی قرار گرفت.
ضمناً به پاسخ‌دهندگان درباره محرمانگی مشخصات و اطلاعات ارائه شده توسط آنها اطمینان داده شد و انجام این مطالعه با کد اخلاق IR.LUMS.REC.1398.286 تایید شد.
یافته‌ها
همانطور که گفته شد، در مسیر اجرای خطمشی، عوامل بازدارنده و تنگناهای زیادی وجود دارند که شناسایی عمدهترین آنها به منظور کارآمد کردن اجرای خطمشی امری ضروری به نظر میرسد. از این‌رو با بررسی ادبیات پژوهش، موانع تحقق موفقیت‌آمیز خطمشیها جمع‌آوری گردید. جدول 1 براساس تحلیل مضمون استخراج شده است. با استفاده از کدگذاری باز مفاهیم و مضامین فرعی و اصلی استخراج شدند.
در انتخاب جامعه آماری، به لحاظ اینکه بیشترین خدمات سلامت در ایران توسط مراکز دانشگاهی وابسته به دولت ارائه میشود و به لحاظ چارت سازمانی از خطمشیهای دولت پیروی می‌کنند، بنابراین کل دانشگاه‌های دولتی علوم پزشکی به‌عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شد. برای انتخاب نمونه به ترتیب دانشگاه‌هایی که پایین ترین رتبه را در رتبه‌بندی دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی ایران در سال 1397 که توسط وزارت بهداشت صورت گرفته بود، داشتند به عنوان نمونه مد نظر قرار گرفتند. انتخاب نمونه به صورت هدفمند (گلوله برفی) از خبرگان حوزه خطمشی شامل خطمشیگذاران و مجریان خطمشی (20 مدیر عالی و 25 مدیر اجرایی) از بین 10 دانشگاه علوم پزشکی دولتی ایران با رتبه پایین به تعداد 45 نفر، انجام شد. دانشگاه‌های با رتبه پایین ملاک انتخاب واقع شدند چراکه در کسب اهداف خطمشی ضعیف عمل کرده بودند. سپس در بخش میدانی در مرحله طراحی پرسشنامه ابتدا با استفاده از مفاهیم استخراج شده در مرحله کدگذاری باز، پرسشنامه طراحی شد؛ به دلیل تجربیات قبلی این احتمال در نظر گرفته شد که تا امکان دارد پرسشنامه خلاصه‌تر باشد بهتر است. بنابراین در طراحی پرسشنامه مضامین فرعی با تعداد 71 مضمون جایگزین مفاهیم شد. هر چند در تنظیم راهنمای تکمیل آن، توضیح کافی در باره مفاهیم تشکیل دهنده هر مضمون فرعی، داده شد. ضمنا در انتهای پرسشنامه یک سؤال باز برای ارائه نظر خبره نیز طراحی شد تا در صورتیکه نظر تکمیلی مد نظر داشتند، ثبت کنند. نحوه پاسخدهی پرسشنامه به این‌صورت بود که هر یک از خبرگان نظر خود را در مورد میزان اهمیت (بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم) هر یک از 71 مضمون بیان نمودند.
پایایی و روایی پرسشنامه نیز سنجیده شد. برای سنجش روایی، پرسشنامه طراحی شده بین 20 نفر از خبرگان توزیع و نظرات آنها راجع به سؤالات پرسشنامه اخذ شد. سپس با اعمال نظرات خبرگان در دسترس ویرایش اولیه صورت گرفت و پرسشنامه نهایی تهیه گردید. سپس آزمون میانگین از همان 20 پرسشنامه با طیف 5 گزینه‌ای لیکرت گرفته شد. از آنجاییکه میانگین کل پاسخگویان بیش از 3 بود، روایی مناسب تشخیص داده شد. پایایی پرسشنامه نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ و با نرم‌افزار SPSS 16 اندازه‌گیری شد. همه ضرایب به دست آمده بالای 6/0 بودند (خطمشیگذاران (90/0)، ماهیت خطمشی (70/0)، مجریان خطمشی (61/0)، عوامل محیطی (65/0)، عوامل سازمانی (67/0))، لذا سنجش پایا بوده و قابلیت اعتماد و اتکای بالایی داشت. در آخر پرسشنامه نهایی بین خبرگان خطمشی (20 مدیر عالی و 25 مدیر اجرایی) توزیع و نظر آنها نسبت به اهمیت عوامل استخراج شده سنجیده شد که از این تعداد، داده‌های 30 پرسشنامه کامل بود و برای تحلیل مناسب تشخیص داده شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و رتبه‌بندی موانع تحقق اهداف خطمشیها، از تکنیک آنتروپی شانون استفاده شد. تکنیک آنتروپی شانون یکی از روش‌هایی است که برای تعیین وزن عناصر مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش آنتروپی شانون در 3 مرحله انجام می‌گیرد:
در مرحله اول، طبق فرمول زیر، فراوانی‌ها به‌هنجار میشوند. به عبارت دیگر در این مرحله از آنتروپی شانون نرمال‌سازی یا بی‌مقیاس کردن جدول تصمیمگیری انجام میشود.
Pij=
در مرحله دوم، بار اطلاعاتی هر مضمون طبق فرمول زیر محاسبه شد:
K=
،Ej= - K . در تحقیق حاضر میزان m برابر 30 میباشد. لازم به ذکر است از آنجا که مقدار (Ln1) برابر با صفر است، نشانگرهایی که فراوانی آنها 1 بود، طبق فرمول، حاصل آن برابر صفر شد و از محاسبات کنار گذاشته شدند. در مرحله آخر میزان ضریب اهمیت هر نشانگر مطابق فرمول زیر محاسبه شد:
Wj=
از تقسیم بار اطلاعاتی هر نشانگر بر مجموع بار اطلاعاتی کل نشانگرهای یک عامل، ضریب اهمیت هر نشانگر به دست آمد. مجموع ضریب اهمیت هر یک از عوامل در صورت درستی محاسبات، برابر 1 است. در مرحله بعد برای تعیین بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از ملاک‌ها، مجموع بار اطلاعاتی نشانگرهای هر ملاک بر تعداد نشانگرهای مربوط به آن ملاک تقسیم و پس از تعیین بار اطلاعاتی همه ملاک‌های یک عامل، از تقسیم میزان بار اطلاعاتی هر یک از ملاک‌ها به کل بار اطلاعاتی ملاک‌های هر عامل، ضریب اهمیت آنها به‌دست آمد و به همین ترتیب میزان بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از عوامل به طور جداگانه محاسبه گردید.
پس از تشکیل ماتریس تصمیمگیری برای هر بعد، داده‌های این ماتریس‌ها بر اساس روش آنتروپی شانون به‌صورت داده‌های به‌هنجار شده درآمد. پس از آن، بر اساس مرحله دوم این روش، مقدار بار اطلاعاتی داده‌ها به‌دست آمد و در انتها بر اساس مرحله سوم روش مذکور، ضریب اهمیت اطلاعات به‌دست آمده نیز تعیین شد تا بدین طریق مشخص شود که به طور کلی بیشترین میزان توجه و اهمیت، به کدام مضمون تعلق دارد. پس از نرمال‌سازی داده‌ها با استفاده از فرمول مرحله دوم روش شانون مقدار بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از مضامین به‌دست می‌آید. که برای هر بعد بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت نشان داده شده است. اطلاعات حاصل از نظرسنجی خبرگان (اطلاعات حاصل از پرسشنامه‌ها) با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون (نرم‌افزار Entropy Shannon Solver 2015)، تحلیل و مورد بررسی قرار گرفت.
ضمناً به پاسخ‌دهندگان درباره محرمانگی مشخصات و اطلاعات ارائه شده توسط آنها اطمینان داده شد و انجام این مطالعه با کد اخلاق IR.LUMS.REC.1398.286 تایید شد.
یافته‌ها
همانطور که گفته شد، در مسیر اجرای خطمشی، عوامل بازدارنده و تنگناهای زیادی وجود دارند که شناسایی عمدهترین آنها به منظور کارآمد کردن اجرای خطمشی امری ضروری به نظر میرسد. از این‌رو با بررسی ادبیات پژوهش، موانع تحقق موفقیت‌آمیز خطمشیها جمع‌آوری گردید. جدول 1 براساس تحلیل مضمون استخراج شده است. با استفاده از کدگذاری باز مفاهیم و مضامین فرعی و اصلی استخراج شدند.
جدول 1: کدگذاری موانع تحقق موفقیت‌آمیز خطمشیها بر اساس ادبیات پژوهش
| مفاهیم | منبع | مضامین فرعی | مضامین اصلی |
|---|---|---|---|
| دخالت تعصبات، دخالت نظرات شخصی | مک کانل (2016) (24) | دخالت دادن تعصبات در خطمشیگذاری | خطمشیگذاران |
| اهداف متناقض و چندگانه، عدم آگاهی از روند پیشرفت خطمشی اتخاذ شده، ارتباط ضعیف بخش‌های مختلف فرایند خطمشی گذاری، عدم همکاری بخش‌های مرتبط با خطمشی، بازخورد ضعیف | دانش فرد (1393) (34) | عدم ارتباط با سایر بخش‌های خطمشیگذاری | |
| عدم تعریف برنامه‌ها به صورت کوتاه مدت و عملیاتی (34،15)، توجه صرف به جزئیات (35،15)، در نظر نگرفتن کلیات مساله (34) | دانش فرد (1393) (34)، عباسی و بیگی (1395) (35)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) | جزئی نگری | |
| ناآگاهی، ناتوانی در تشخیص صحیح مسائل (24)، عدم آگاهی در مورد انتقال دانش (35) | مک کانل (2016) (24)، عباسی و بیگی (1395) (35) | ناکافی بودن تخصص و دانش | |
| عدم وجود قوانین مشخص، بی نظمی در خطمشی گذاری، فقدان پاسخگویی | دانش فرد (1393) (34) | فقدان ضوابط و مقررات مشخص بر خطمشیگذاری | |
| توجه به نفع شخصی (24)، تأکید بر منافع حزبی و گروهی، لابی گری در مراحل خطمشیگذاری، زد و بندهای سیاسی (24،15) | مک کانل (2016) (24)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) | تاکید بر منافع حزبی و گروهی | |
| تدوین خطمشیها بدون توجه به منابع ملی- سیاسی کاری نهادهای خطمشی گذار، غلبه بخشی نگری بر نگاه ملی | عباسی و بیگی (1395) (35)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) |
غلبه بخشی نگری بر نگاه ملی و سیاسی کاری | |
| افق زمانی کوتاه مدت خطمشیگذاران (15) | حاجی پور و همکاران (1394) (15) | افق زمانی کوتاه مدت | |
| قضاوت‌های نادرست، نگاه ساده انگارانه نهادهای خط‌مشی‌گذار نسبت به مسائل، اهمیت ندادن به مسائل | مک کانل (2016) (24)، عباسی و بیگی (1395) (35) | نگاه ساده انگارانه و عدم اهتمام کافی به خطمشیگذاری | |
| درک نادرست خطمشیگذاران از جهت‌گیری اهداف خطمشی، درک نادرست خطمشیگذاران از موانع اجرای خطمشی (36،15)، عدم شناخت درست مسائل و مشکلات (15) | کالابا (2016) (36)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) | عدم شناخت درست مسائل و مشکلات | |
| خطمشیگذاری نادرست، ارائه راه حل‌های غلط | دانش فرد (1393) (34)، عباسی و بیگی (1395) (35) | ارائه راهکارهای نادرست | |
| خودمحوری در خطمشیگذاری (24)، خودرأیی نهادهای خط مشی‌گذار (35)، بی توجهی به نظرات سایر بازیگران، خودبرتر بینی مسئولین فرایند خطمشیگذاری (35،24) | (مک کانل (2016) (24)، (عباسی و بیگی (1395) (35) | خودرأی بودن خطمشیگذاران و بی توجهی به نظرات سایر بازیگران | |
| تدوین خطمشیها بدون اتکا به پشتوانه نظری و علمی، نداشتن پشتوانه نظری، عدم بررسی منابع مرتبط پیشینه موضوع | عباسی و بیگی (1395) (35)، پورکیانی و همکاران (1393) (37) | تدوین خطمشیها بدون اتکا به پشتوانه نظری و علمی | |
| بی توجهی خطمشیگذاران به آمادگی اجتماعی (15،35)، ساده انگاری و پرداختن به جنبه‌های ظاهری قضایا (15) | عباسی و بیگی (1395) (35)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) | سطحی نگری | |
| خطمشیگذاری تقلیدی، استفاده از الگوهای تقلیدی، استفاد از منابع دست دوم، عدم اجرای تحقیقات پژوهشی | عباسی و بیگی (1395) (35)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) | استفاده از الگوهای تقلیدی | |
| ناآگاهی خطمشیگذاران از موانع اجرا (15)، عدم شناخت سختی‌ها و تنگناهای اجرا (15،35) | حاجی پور و همکاران (1394) (15)، عباسی و بیگی (1395) (35) | عدم پشتیبانی و ارتباط با مجریان | |
| ارائه راهکارهای نادرست برای حل مسائل توسط خطمشیگذاران- تدوین خط مشی‌های غیر واقع بینانه و آرمان گرایانه | عباسی و بیگی (1395) (35) | تدوین خطمشیهای غیرواقع بینانه و آرمان گرایانه | |
| هدفگذاری مبهم، هدفگذاری مبهم و غیرواقعی (34،19،15،12)، مبهم بودن خط مشی و شفاف نبود هدف آن (34،15،12)، هدفگذاری و تعیین و تدوین خط مشی مبهم، هدفگذاری مبهم و غیرواقعی (34،19،15،12) | عباسی و همکاران (1395) (12)، حاجی پور و همکاران (1394) (15)، دانش فرد (1393) (34)، مقدس پور و همکاران (1391) (19) | هدفگذاری مبهم و غیرواقعی | ماهیت خطمشی |
| وجود تناقضات در مسائل | کالابا (2016) (36) | وجود تناقضات | |
| چارچوب قانونی نامناسب برای خطمشیگذاری، عدم نظام شفافیت | کالابا (2016) (36) | عوامل حقوقی و قضایی | |
| سخت گیری در تدوین، در نظر نگرفتن شرایط مؤثر در فرایند خطمشی | مک کانل (2016) (24) | عدم انعطاف | |
| هدفگذاری غلط، نادرستی نظریه خطمشی، خطمشی گذاری غیرمرتبط | مک کانل (2016) (24)، حاجی‌پور و همکاران (1394) (15) | نادرستی نظریه خطمشی | |
| تدوین خطمشیهای مبهم و کلی (38،35)، گسترده بودن مسائل (38)، عدم تعیین کامل و شفاف ویژگی‌های خط مشی (38،35) | عباسی و بیگی (1395) (35)، شریف زاده و همکاران ( 1391) (38) | گسترده بودن، پیچیده بودن و مبهم بودن مسائل | |
| جزئی نگری مجریان خطمشی (35،19،12)، فقدان اراده (35،12)، ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری ضعیف مجریان، انگیزه پایین مجریان (35،19،12) | عباسی و همکاران (1395) (12)، عباسی و بیگی (1395) (35)، مقدس پور و همکاران (1391) (19) | ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری | مجریان خطمشی |
| فقدان تخصص و مهارت (38،34،19،15،12)، نداشتن تخصص و دانش لازم (38،15،12)، صلاحیت علمی و عمومی مورد نیاز ضعیف کارکنان در اجرای خطمشی (34،15)، تخصص و مهارت پایین مجریان (34،19،15،12)، شایستگی پایین مجریان (38،19،15) | عباسی و همکاران (1395) (12)، حاجی پور و همکاران (1394) (15)، دانش فرد (1393) (34)، مقدس پور و همکاران (1391) (19)، شریف زاده و همکاران (1391) (38) | ناکافی بودن تخصص و مهارت | |
| عدم ارتباط با گروه‌های هدف، عدم شناسایی صحیح گروه‌های هدف | مک کانل (2016) (24) | استفاده کنندگان و گروه‌های هدف | |
| بی اعتقادی نسبت به اجرای صحیح- عدم التزام عملی مجریان نسبت به اجرای خطمشی، عدم تعهد نسبت به اجرای خطمشی، کمبود تعهد خطمشیگذاران نسبت به اجرا | عباسی و بیگی (1395) (35)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) | عدم تعهد و اراده نسبت به اجرا | |
| عدم انسجام و واقع‌گرایی، بروز دوگانگی‌ها، عدم رهبری | عباسی و بیگی (1395) (35) | ناهماهنگی مدیران عالی و اجرایی | |
| برداشت نادرست مجریان از خطمشیها | پورکیانی و همکاران (1393) (37) | طرز تلقی و برداشت نادرست مجریان از خطمشیها | |
| فقدان اراده سیاسی | کالابا (2016) (36) | فقدان اراده سیاسی | |
| انفعال، عدم پویایی و تمایل مجریان به حفظ وضع موجود، مخالفت با تغییر | عباسی و بیگی (1395) (35) | انفعال، عدم پویایی و تمایل به حفظ وضع موجود | |
| فقدان شهامت لازم در مجریان برای ایجاد تغییرات، عدم ریسک پذیری، ترس از شکست، عدم اعتماد به نفس، ترس از تصمیم‌گیری‌های پیچیده و دشوار | عباسی و بیگی (1395) (35) | فقدان شهامت لازم برای تغییرات مورد نیاز | |
| در تناقض بودن ارزش‌های مجریان و خطمشیها | عباسی و بیگی (1395) (35) | هم راستا نبودن ارزش‌ها و هنجارهای مجریان و خطمشیها | |
| فشارهای سیاسی در جهت اجرای خطمشیها، لابی‌گری در مرحله اجرا | کالابا (2016) (36) | نفوذ گروه‌های فشار | |
| سیاسی کاری مجریان و در اولویت قرار دادن منافع شخصی و حزبی، انحراف ناشی از اهداف سیاسی و زدوبندهای سیاسی | عباسی و بیگی (1395) (35)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) | سیاسی کاری و ترجیح منافع شخصی و حزبی در اجرای خط مشی | |
| وجود نهادهای موازی خط‌مشی‌گذار (35،15)، ناهماهنگی و عدم حاکمیت دیدگاه سیستمی میان نهادهای موازی خط‌مشی‌گذار (35)، تعدد مراکز خطمشیگذاری (35،15) | عباسی و بیگی (1395) (35)، حاجی پور و همکاران (1394) (15) | تعدد مراکز خطمشیگذاری | عوامل سازمانی |
| ضعف تنقیح در نظام خطمشیگذاری | حاجی پور و همکاران (1394) (15) | ضعف تنقیح در نظام خطمشیگذاری | |
| نبودن نظام‌های اطلاعاتی و فنی قابل اعتماد، ضعف سیستم اطلاعاتی | حاجی پور و همکاران (1394) (15) | نبودن نظام‌های اطلاعاتی و فنی قابل اعتماد | |
| تعدد سازمان‌های اجرایی و موازی کاری در اجرا | حاجی پور و همکاران (1394) (15) | تعدد سازمان‌های اجرایی و موازی کاری در اجرا | |
| نبود اتاق فکر و مشاوران آگاه به مسایل | حاجی پور و همکاران (1394) (15) | نبود اتاق فکر و مشاوران آگاه به مسایل | |
| ضعف خطمشی پژوهی در هنگام تدوین خطمشی | حاجی پور و همکاران (1394) (15) | ضعف خط مشی پژوهی در هنگام تدوین خط مشی | |
| بی‌توجهی به ظرفیت و منابع مجریان | حاجی پور و همکاران (1394) (15) | بی توجهی به ظرفیت و منابع سازمان‌های مجری | |
| ناهماهنگی میان خطمشیگذاران و مجریان خطمشی (36،35،15)، مدیریت و اداره سطوح مختلف توسط مدیران عالی و به طور کلی ناهماهنگی مدیران عالی و اجرایی (34،15) | کالابا (2016) (36)، عباسی و بیگی (1395) (35)، حاجی پور و همکاران (1394) (15)، دانش فرد (1393) (34) | ناهماهنگی بین خطمشیگذاران و مجریان | |
| تعارض، بی اعتمادی و رقابت ناسالم میان نهادهای موازی خطمشی گذار، کارکنان تصورشان بر این است که سازمان در اجرای خطمشیها ناموفق است | عباسی و بیگی (1395) (35)، دانش فرد (1393) (34) | تعارض، بی اعتمادی و رقابت ناسالم در میان نهادهای مجری | |
| عدم هماهنگی در اجرا، نبود توافق همگانی | مک کالن (2016) (24) | ناهماهنگی | |
| بودجه ضعیف برای اجرای خطمشیها (36-34)، محدودیت‌های مالی (38،34،1)، کمبود منابع مالی لازم برای اجرای خطمشیها (38،36،34)، کمبود پول (34)، موانع مالی (38،35) | کالابا (2016) (36)، فری و باچتلر (2013) (1)، عباسی و بیگی (1395) (35)، دانش‌فرد (1393) (34)، شریف‌زاده و همکاران (1391) (38) | کمبود منابع مالی لازم برای اجرای خط مشی | |
| فقدان ساختار اجرایی و تقسیم کار، تمرکز تصمیمگیری | عباسی و بیگی (1395) (35) | فقدان تقسیم کار میان مجریان خط مشی | |
| کمبود منابع انسانی متخصص در خطمشیگذاری، کمبود منابع انسانی متخصص در اجرای خط مشی‌ها، کمبود نیروی انسانی | عباسی و بیگی (1395) (35)، دانش فرد (1393) (34) | کمبود منابع انسانی متخصص | |
| عدم استقلال سیاسی نهادهای دولتی، نبود استقلال نسبی در ارکان اجرایی | فری و باچتلر (2013) (1) | نبود استقلال نسبی در ارگان‌های اجرایی | |
| تعریف دقیق شاخص‌های موفقیت، جامعه هدف وجود ندارد، مشخص نبودن وظایف و مسئولیت‌ها | دانش فرد (1393) (34) |
مشخص نبودن وظایف و مسئولیت‌ها | |
| ارتباطات، کمبود ارتباطات | عباسی و همکاران (1395) (12) | کمبود ارتباطات | |
| نظام ارزیابی عملکرد (35،12)، عملکرد ضعیف نهادهای نظارتی و بی‌تفاوتی نسبت به اجرای خطمشیها (35،12)، فقدان سیستم مشخص نظارت بر عملکرد نهادهای خط‌مشی‌گذار (37،35،12)، عدم بازبینی و نظارت (37،12)، نبود نظام ارزیابی عملکرد (37،35،12) | عباسی و همکاران (1395) (12)، عباسی و بیگی (1395) (35)، پورکیانی و همکاران (1393) (37) | عدم وجود نظام ارزیابی عملکرد خطمشیگذاران و مجریان خط مشی | |
| عدم مطابقت با استانداردهای اخلاقی (38،35،24)، فقدان ضوابط و مقررات مشخص حاکم بر مرحله تدوین خطمشی (35،24)، وجود معیارهای متعارض عملی(38،35،24) | مک کانل (2016) (24)، عباسی و بیگی (1395) (35)، شریف زاده و همکاران (1391) (38) | فقدان ضوابط و مقررات مشخص | |
| عدم هماهنگی بین سطوح محلی و مرکزی، تضاد در تصمیمات محلی و مرکزی، عدم برگزاری جلسات مشترک با ستاد مرکزی | کالابا (2016) (36) | عدم هماهنگی بین سطوح محلی و مرکزی | |
| اطلاعات صحیح و به موقع در بین سطوح انتقال نمی‌یابد، دریافت اطلاعات نا به هنگام | دانش فرد (1393) (34) | عدم انتقال صحیح و به موقع اطلاعات بین سطوح مختلف اجرایی | |
| عدم انعطاف سازمان‌های مجری (12)، قوانین و مقررات زیاد (34،19،12)، سطوح سلسله مراتب زیاد و تاکید بیش از حد بر رویه‌های اداری (34،19) مقررات متناقض با خطمشی و خیلی دست و پاگیر، نظام اداری و بوروکراسی (34،19،12) | عباسی و همکاران (1395) (12)، دانش فرد (1393) (34)، مقدس پور و همکاران (1391) (19) | وجود قوانین و مقررات دست و پاگیر | |
| ظرفیت و ساختارهای سازمانی ناکافی (37،36،24،12،1)، عدم وجود ائتلاف پایدار جهت اجرای خطمشی (36،24،1)، کمبود منابع و ظرفیت‌ها (38-36،1،12،19،24،34)، مشکلات ساختاری و نهادهای سیاسی (36،24،12،1)، منابع و ابزارها (38،37،34،24،19،1)، کمبود تجهیزات (34،37،38)، هماهنگی و پشتیبانی سیاسی و اجرایی وجود ندارد (36،24،19،1)، ساختار سازمانی آمادگی لازم برای اجرا را ندارد (24)، فرایندهای سازمانی متناسب با اجرا نیست (37،24،19،1)، ساختار و منابع ناکافی، کمبود منابع و ابزارهای اجرای خطمشیها (38-36،1،12،19،24)، فقدان انگیزاننده‌های لازم (38،36،24) وجود دستورهای متعارض (24،12) منابع ناکافی برای اجرا (38-36،1،12،19،24) | کالابا (2016) (36)، مک کانل (2016) (24)، فری و باچتلر(2013) (1)، عباسی و همکاران (1395) (12)، دانش فرد (1393) (34)، پورکیانی و همکاران (1393) (37)، مقدس پور و همکاران (1391) (19)، شریف زاده و همکاران (1391) (38) | ظرفیت و ساختارهای سازمانی ناکافی | |
| کنش نظام اداری و جامعه (35،12)، گروه‌های فشار محیط (35،34)، موانع فرهنگی (38،35،34،12)، اعمال نفوذ گروه‌های فشار برخط‌مشی‌گذاران و مجریان خطمشیها (38،35،12)، عدم بیان دقیق خواسته‌ها (35،12) | عباسی و همکاران (1395) (12)، عباسی و بیگی (1395) (35)، شریف زاده و همکاران (1391) (38)، دانش فرد (1393) (34) | عوامل فرهنگی | عوامل محیطی |
| کنش نظام اداری و سیاسی (38،12،3)، موانع سیاسی، عدم حمایت‌های سیاسی (38،19،12)، تغییر قوانین (19،12) | عباسی و همکاران (1395) (12)، مقدس پور و همکاران (1391) (19)، شریف زاده و همکاران (1391) (38) | عوامل سیاسی | |
| موانع اقتصادی ،عدم حمایت‌های اقتصادی، تغییر قوانین اقتصادی | عباسی و همکاران (1395) (12)، مقدس پور و همکاران (1391) (19) | عوامل اقتصادی | |
| وقوع حوادث و رخدادهای پیش‌بینی نشده طبیعی و اجتماعی، حوادث غیرمترقبه | دانش فرد (1393) (34) | حوادث غیر مترقبه فیزیکی | |
| هماهنگی و پشتیبانی سیاسی و اجرایی وجود ندارد(34،24،19)، عدم پشتیبانی از مجریان خطمشی(35،24،19)، فقدان عزم ملی و حمایت عمومی (35،34،19)، مدیران عالی و اجرایی از خطمشیها و اجرای آنها حمایت لازم را ندارند (34،19)، عدم حمایت‌های اجتماعی (35)،کمبود حمایت‌های محیطی (34) | دانش فرد (1393) (34)، مک کانل (2016) (24)، عباسی و بیگی (1395) (35)، مقدس پور و همکاران (1391) (19) | عدم حمایت‌های اجتماع | |
| عدم اعتقاد و التزام مسئولین و مقامات به خطمشیها | عباسی و بیگی (1395) (35) | عدم اعتقاد و التزام مسئولین و مقامات به خطمشیها | |
| تغییردیدگاه ایدئولوژیک دولت، عدم ثبات مدیریتی ناشی از تغییرات سیاسی | فری و باچتلر (2013) (1)، عباسی و بیگی (1395) (35) | عدم ثبات مدیریتی ناشی از تغییرات سیاسی | |
| فقدان حمایت سیاسی و عدم اعتقاد و التزام مسئولین و مقامات به اجرای خطمشیها، عدم پشتیبانی سیاسی | عباسی و بیگی (1395) (35)، مقدس پور و همکاران (1391) (19) | فقدان حمایت سیاسی | |
| حاکمیت فرهنگ قانون گریزی | عباسی و بیگی (1395) (35) | حاکمیت فرهنگ قانون گریزی | |
| بی‌نظمی و بی‌برنامگی در جامعه، هرج و مرج و آشفتگی در جامعه، عدم نظارت مردم | عباسی و بیگی (1395) (35) | بی نظمی و بی برنامگی در جامعه | |
| کمبود زمان | عباسی و بیگی (1395) (35) | کمبود زمان | |
| موانع عملی و فناورانه، ناسازگاری فناوری، عدم آموزش در خصوص استفاده از فناوری، نبود فناوری‌های مورد نیاز | شریف‌زاده و همکاران (1391) (38) | ناسازگاری فناوری | |
| عدم توجه به ارزش‌های بنیادین (24،12،1)، زمینه‌های نهادی و حقوقی (24،19،1)، عوامل حقوقی (38،19،12)، ارزش‌ها و هنجارهای مجریان هم راستای اجرای خطمشی نیست (38،19،12)، عدم آشنایی با حقوق شهروندی و شرح خدمات (24،19،12،1)، موانع حقوقی و قضایی، موانع قانونی و نهادی، تعارض خطمشی با هنجارها و ارزش‌های اجتماعی (38،34،24،19،12،1) | مک کانل (2016) (24)، فری و باچتلر (2013) (1)، عباسی و همکاران (1395) (12)، دانش فرد (1393) (34)، مقدس پور و همکاران (1391) (19)، شریف زاده و همکاران (1391) (38) | تعارض خط مشی با هنجارها و ارزش‌های اجتماعی |
برای هر بعد (مضمون اصلی) بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت در جداول 3 تا 5 نشان داده شده است. هر مضمون که دارای بار اطلاعاتی بیشتری بود، از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است. در جدول 2 (بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت برای بعد خطمشیگذاران و ماهیت خطمشی)، مضمون فرعی "تاکید بر منافع حزبی و گروهی" بیشترین ضریب اهمیت را داشت. دومین عامل مهم، مضمون "خودرأیی خطمشیگذاران و بی توجهی به نظرات سایر بازیگران" میباشد. مضمون " نادرستی نظریه خطمشی" بیشترین ضریب اهمیت را برای بعد ماهیت خطمشی داشت. دومین عامل مهم، مضمون"عوامل حقوقی و قضایی" بود.
جدول2 : بارهای اطلاعاتی و وزن‌های مربوط به خطمشیگذاران و ماهیت خطمشی
| ردیف | مضامین | بارهای اطلاعاتی Ej | وزن‌ها |
| خطمشی گذاران | |||
| 1 | تاکید بر منافع حزبی و گروهی | 0340/0 | 0920/0 |
| 2 | خودرأیی خطمشیگذاران و بی توجهی به نظرات سایر بازیگران | 0300/0 | 0820/0 |
| 3 | ناکافی بودن تخصص و دانش | 0280/0 | 0770/0 |
| 4 | سطحی نگری | 0250/0 | 0700/0 |
| 5 | دخالت دادن تعصبات در خطمشیگذاری | 0250/0 | 0690/0 |
| 6 | ارائه راهکارهای نادرست | 0250/0 | 0690/0 |
| 7 | افق زمانی کوتاه مدت | 0220/0 | 0600/0 |
| 8 | تدوین خط مشی‌ها بدون اتکا به پشتوانه نظری و علمی | 0220/0 | 0600/ |
| 9 | عدم شناخت درست مسائل و مشکلات | 0210/0 | 0590/0 |
| 10 | جزئی نگری | 0190/0 | 0520/0 |
| 11 | نگاه ساده انگارانه و عدم اهتمام کافی به خطمشیگذاری | 0190/0 | 0520/0 |
| 12 | فقدان ضوابط و مقررات مشخص بر خطمشیگذاری | 0180/0 | 0510/0 |
| 13 | عدم پشتیبانی و ارتباط با مجریان | 0170/0 | 0480/0 |
| 14 | غلبه بخشی نگری بر نگاه ملی و سیاسی کاری | 0160/0 | 0450/0 |
| 15 | عدم ارتباط با سایر بخش‌های خطمشیگذاری | 0140/0 | 0390/0 |
| 16 | تدوین خط مشی‌های غیر واقع بینانه و آرمان گرایانه | 0130/0 | 0370/0 |
| 17 | استفاده از الگوهای تقلیدی | 0110/0 | 0310/0 |
| ماهیت خط مشی | |||
| 1 | نادرستی نظریه خط مشی | 0240/0 | 1600/0 |
| 2 | عوامل حقوقی و قضایی | 0200/ | 1800/0 |
| 3 | وجود تناقضات | 0160/0 | 1800/0 |
| 4 | عدم انعطاف | 0160/0 | 1800/0 |
| 5 | گسترده بودن، پیچیده بودن و مبهم بودن مسائل | 0160/0 | 1800/0 |
| 6 | هدفگذاری مبهم و غیرواقعی | 0140/0 | 1700/0 |
در جدول 3 نیز میزان بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت برای بعد مجریان خطمشی و عوامل محیطی نشان داده شده است. مضمون " فقدان شهامت لازم برای تغییرات مورد نیاز" بیشترین ضریب اهمیت را برای بعد مجریان خطمشی دارد. دومین عامل مهم مضمون " سیاسی کاری و ترجیح منافع شخصی و حزبی در اجرای خطمشی" میباشد. مضمون " بی‌نظمی و بی‌برنامگی در جامعه " بیشترین ضریب اهمیت را برای بعد عوامل محیطی داشته و دومین عامل مهم، مضمون " عوامل فرهنگی " بوده است.
در جدول 4 نیز میزان بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت برای بعد عوامل سازمانی نشان داده شده است. مضمون " وجود قوانین و مقررات دست و پاگیر" بیشترین ضریب اهمیت را داشت.
در جدول 4 نیز میزان بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت برای بعد عوامل سازمانی نشان داده شده است. مضمون " وجود قوانین و مقررات دست و پاگیر" بیشترین ضریب اهمیت را داشت.
جدول 3: بارهای اطلاعاتی و وزن‌های مربوط به مجریان و عوامل محیطی
| ردیف | مضامین | بارهای اطلاعاتی Ej | وزن‌ها |
| مجریان خطمشی | |||
| 1 | فقدان شهامت لازم برای تغییرات مورد نیاز | 1630/0 | 1630/0 |
| 2 | سیاسی کاری و ترجیح منافع شخصی و حزبی در اجرای خط مشی | 1110/0 | 1110/0 |
| 3 | ناکافی بودن تخصص و مهارت | 0960/0 | 0960/0 |
| 4 | عدم تعهد و اراده نسبت به اجرا | 0860/0 | 0860/0 |
| 5 | نفوذ گروه‌های فشار | 0840/0 | 0840/0 |
| 6 | طرز تلقی و برداشت مجریان از خط مشی‌ها | 0830/0 | 0830/0 |
| 7 | انفعال، عدم پویایی و تمایل به حفظ وضع موجود | 0740/0 | 0740/0 |
| 8 | ناهماهنگی مدیران عالی و اجرایی | 0650/0 | 0650/0 |
| 9 | فقدان اراده سیاسی | 0580/0 | 0580/0 |
| 10 | هم راستا نبودن ارزش‌ها و هنجارهای مجریان و خط مشی‌ها | 0540/0 | 0540/0 |
| 11 | استفاده کنندگان و گروه‌های هدف | 0300/0 | 0300/0 |
| 12 | ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری | 0250/0 | 0890/0 |
| عوامل محیطی | |||
| 1 | بی نظمی و بی برنامگی در جامعه | 0510/0 | 1510/0 |
| 2 | عوامل فرهنگی | 0290/0 | 1250/0 |
| 3 | کمبود زمان | 0230/0 | 9800/0 |
| 4 | حاکمیت فرهنگ قانون گریزی | 0220/0 | 0940/0 |
| 5 | عوامل سیاسی | 0210/0 | 0890/0 |
| 6 | عدم حمایت‌های اجتماع | 0210/0 | 0890/0 |
| 7 | عدم اعتقاد و التزام مسئولین و مقامات به خط مشی‌ها | 0200/0 | 0880/0 |
| 8 | فقدان حمایت سیاسی | 0190/0 | 0840/0 |
| 9 | عدم ثبات مدیریتی ناشی از تغییرات سیاسی | 0180/0 | 0770/0 |
| 10 | عوامل اقتصادی | 0130/0 | 0590/0 |
| 11 | حوادث غیر مترقبه فیزیکی | 0110/0 | 0490/0 |
| 12 | ناسازگاری فناوری | 0100/0 | 0461/0 |
| 13 | تعارض خط مشی با هنجارها و ارزش‌های اجتماعی | 0100/0 | 0460/0 |
| ردیف | مضامین | بارهای اطلاعاتی Ej | وزن‌ها |
|---|---|---|---|
| 1 | وجود قوانین و مقررات دست و پاگیر | 0270/0 | 0745/0 |
| 2 | تعدد سازمان‌های اجرایی و موازی کاری در اجرا | 0210/0 | 0587/0 |
| 3 | کمبود منابع مالی لازم برای اجرای خط مشی | 0210/0 | 0581/0 |
| 4 | کمبود منابع انسانی متخصص در اجرا | 0210/0 | 0578/0 |
| 5 | عدم وجود نظام ارزیابی عملکرد خطمشیگذاران و مجریان خط مشی | 0210/0 | 0586/0 |
| 6 | عدم انتقال صحیح و به موقع اطلاعات بین سطوح مختلف اجرایی | 0210/0 | 0337/0 |
| 7 | تعدد مراکز خطمشیگذاری | 0190/0 | 0526/0 |
| 8 | ظرفیت و ساختارهای سازمانی ناکافی | 0190/0 | 0529/0 |
| 9 | نبودن نظام‌های اطلاعاتی و فنی قابل اعتماد | 0180/0 | 0497/0 |
| 10 | نبود اتاق فکر و مشاوران آگاه به مسایل | 0180/0 | 0491/0 |
| 11 | نبود استقلال نسبی در ارگان‌های اجرایی | 0180/0 | 0497/0 |
| 12 | فقدان ضوابط و مقررات مشخص بر اجرا | 0170/0 | 0461/0 |
| 13 | عدم هماهنگی بین سطوح محلی و مرکزی | 0170/0 | 0470/0 |
| 14 | ضعف تنقیح در نظام خطمشیگذاری | 0150/0 | 0409/0 |
| 15 | مشخص نبودن وظایف و مسئولیت‌ها | 0150/0 | 0432/0 |
| 16 | ضعف خط مشی پژوهی در هنگام تدوین خط مشی | 0140/0 | 0388/0 |
| 17 | تعارض، بی اعتمادی و رقابت ناسالم در میان نهادهای مجری | 0130/0 | 0368/0 |
| 18 | کمبود ارتباطات | 0130/0 | 0353/0 |
| 19 | بی توجهی به ظرفیت و منابع سازمان‌های مجری | 0120/0 | 0351/0 |
| 20 | ناهماهنگی بین خطمشیگذاران و مجریان | 0110/0 | 0319/0 |
| 21 | ناهماهنگی در اجرا | 0090/0 | 0256/0 |
| 22 | فقدان تقسیم کار میان مجریان خط مشی | 0080/0 | 0221/0 |
به منظور رتبه‌بندی ابعاد خطمشیگذاری، 5 بعد خطمشیگذاران، ماهیت خطمشی، مجریان خطمشی، عوامل محیطی و عوامل سازمانی نیز مورد بررسی قرار گرفتند و میزان اهیمت هر یک از ابعاد مذکور به‌دست آمد (جدول 5). بعد خطمشیگذاران بیشترین ضریب اهمیت را از بین سایر ابعاد به خود اختصاص داد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین بعد که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، خطمشیگذاران است. دومین بعد، ماهیت خطمشی میباشد.
جدول5: بارهای اطلاعاتی و وزن‌های مربوط به ابعاد
| ردیف | ابعاد | بارهای اطلاعاتی Ej | وزن‌ها |
| 1 | خطمشیگذاران | 0080/0 | 3320/0 |
| 2 | ماهیت خطمشی | 0070/0 | 2810/0 |
| 3 | مجریان خطمشی | 0040/0 | 1740/0 |
| 4 | عوامل محیطی | 0030/0 | 1330/0 |
| 5 | عوامل سازمانی | 0020/0 | 0780/0 |
بحث
خطمشیهای عمومی جزئی جدایی ناپذیر از برنامه‌های دولت هستند و می‌توان آن را در راستای تلاش دولت برای حاکمیت اثربخش دانست. علی‌رغم اهمیت فزاینده‌ای که خطمشیهای دولتی در حاکمیت اثربخش دولت دارند، اما آنچه در عمل با آن روبرو می‌شویم این است که معمولاً دولت‌ها در تحقق اهداف خطمشی با ناکامی مواجه میشوند. خطمشیگذاری ما را به عرصه فعالیت‌های دولتی رهنمون می‌سازد. یکی از این عرصه‌ها نظام سلامت است که به دلیل تاثیر فزاینده‌اش در راستای توسعه پایدار، لازم است خطمشیگذاری در این حوزه مورد توجه قرار گیرد. بحث سلامت از جایگاه محوری در برنامه توسعه پایدار برخوردار است. سیاستگذاری در بخش سلامت به دلیل ماهیت خاص این بخش در مقایسه با سایر بخش‌های اجتماعی از جایگاه قابل توجهی برخوردار میباشد، لذا دارای حساسیت و ویژگی خاصی میباشد (39).
پاسخگویی به نیازهای مردم و ارتقای سطح سلامت، هدف اصلی نظام سلامت است. بر این اساس بود که طرح تحول سلامت مطرح گردید. این طرح با 3 رویکرد حفاظت مالی از بیماران، ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات سلامت و نیز ارتقای کیفیت خدمات عنوان شد. اما در پی اجرای این طرح نظام سلامت ایران با چالش افزایش شدید هزینه‌ها مواجه شد. علاوه بر این چالش‌ها و مشکلاتی دیگر نیز در مسیر اجرای این طرح قرار گرفتند که موثر واقع شدن آن را تحت تاثیر قرار دادند. از جمله این مشکلات می‌توان به کمبود بودجه و عدم وجود پایش و نظارت اشاره کرد. نبی‌لو و همکاران (1396) در مطالعه‌ای برای ارزیابی طرح تحول نظام سلامت عملکرد بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی ارومیه را قبل و بعد از این طرح مقایسه کردند که حاکی از بهبود عملکرد در اثر اجرای این طرح بود. از سوی دیگر برخی محققان شاخص‌های عملکرد را بعد از اجرای این طرح کاهشی دیده بودند (40). با در نظر گرفتن این مسئله که نظام سلامت یکی از مهمترین بخش‌های عمومی کشور و یکی از اثرگذارترین بخش‌ها بر توسعه رفاه اجتماعی در هر کشوری است (25)، لذا باید توجه ویژه‌ای به تصمیم‌ها و سیاستگذاری‌های این بخش داشت، از این‌رو پژوهش در این زمینه امری ضروری به نظر میرسد. از این‌رو عارضه‌یابی اجرای سیاست‌های نظام سلامت می‌تواند کمک شایانی به بهبود خطمشیگذاری در این حوزه نماید.
در مطالعه حاضر طبق نتایج به‌دست آمده مهمترین بعد از بین 5 بعد شناسایی شده، موانع مرتبط با خطمشیگذاران بیشترین ضریب اهمیت را به خود اختصاص داد و در سطح مضامین فرعی خطمشیگذاران نیز مهمترین مضمون تاکید بر منافع حزبی و گروهی بود. یکی از عواملی که منجر به حزب‌گرایی و عدم توجه به منافع ملی میشود، در نظر گرفتن منافع حامیان خطمشیگذاران است. برخی سیاستمداران با زدوبندهای سیاسی و کسب حمایت از جانب برخی افراد، خود را وارد عرصه سیاست می‌کنند و به همین دلیل بعد از رسیدن به منصب در پی تامین منافع حامیان خود هستند. در این حالت خطمشی از هدف خود که همانا تامین منافع عموم است خارج شده و رنگی منفعت‌طلبانه و شخصی به خود می‌گیرد. برای مثال در نظام سلامت به جای اتخاذ خط‌مشی‌هایی که در خدمت عموم مردم باشد و بهبود وضعیت گیرندگان خدمات سلامت را در پی داشته باشد، سیاست‌هایی اتخاذ میشود که به نفع مدیران و پزشکان بوده و منافع آنها را تامین می‌کند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به خطمشیگذاران که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، تاکید بر منافع حزبی و گروهی است. این نتیجه با پژوهش‌های پیشین همخوانی دارد. در مطالعه عباسی و بیگی (1395) بین مسئولین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نشان داده شد خودرأیی و عدم توجه خطمشیگذاران به نظرات سایر بازیگران خطمشی مهمترین عامل در عدم دسترسی به اهداف خطمشیها است (35). مک‌کانل (2016) نیز در مطالعه خود که به بررسی رویکرد سیاست عمومی برای درک ماهیت و علل شکست سیاست های خارجی کشورها پرداخت به این نتیجه دست یافت (24). تعداد دیگری از محققان از جمله عباسی و همکاران (1395) در پژوهش خود با جامعه آماری کارکنان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نظام ارزیابی عملکرد، ارتباطات و جزئی نگری را مهمترین موانع مرتبط با خطمشیگذاران معرفی کرده‌اند (12).
مضمون نادرستی نظریه خطمشی بیشترین اهمیت را در بین مضامین مربوط به بعد ماهیت خطمشی به‌دست آورد. زمانیکه مسئله به خوبی مورد مطالعه و بررسی قرار نگیرد، تشخیص غلط مسئله منجر به تصمیم‌گیری‌های اشتباه میشود. تشخیص نادرست اهداف و مقصد راه می‌تواند منجر به اتخاذ تصمیم و خطمشی نادرست و نابه‌جا شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به ماهیت خطمشی که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، نادرستی نظریه خطمشی است. این نتیجه با پژوهش عباسی و بیگی (1395) متفاوت است (35). اما با نتایج حاصل از تحقیقات مک‌کانل (2016) و همچنین حاجی‌پور و همکاران (1394) در مصاحبه با 20 نفر از خطمشیگذاران، مجریان و استادان خطمشی در ارتباط با چالش‌های اجرای خطمشیهای عمومی بوده است همخوانی دارد (24،15).
همچنین نتایج پژوهش نشان داد در بعد مجریان خطمشی مهمترین مانع در تحقق خطمشیها عامل فقدان شهامت لازم برای تغییرات مورد نیاز میباشد. عدم ریسک‌پذیری مجریان خطمشی منجر به این میشود که مجریان در اجرای خطمشیها از شهامت لازم برخوردار نباشند. گرایش به اخذ تصمیماتی که نیازهای زودرس را برآورده کند و نتایج زودهنگام و سریع را دنبال کند مانع از گرفتن تصمیمات مناسب میشود. ترس از تصمیم‌گیری‌های پیچیده و دشوار که نشان از فقدان شهامت مجریان دارد، از عواملی است که مانع از تحقق اهداف خطمشی میشود. همچنین زمانیکه مجریان خطمشی اعتماد به نفس لازم را نداشته باشند، از اجرای درست خطمشیها باز می‌مانند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به مجریان خطمشی که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، فقدان شهامت لازم برای تغییرات مورد نیاز است. بریور (1978) در مطالعه‌ای در بین مدیران چند بیمارستان آمریکا نیز به این نتیجه دست یافتند که عدم دخالت و فقدان شهامت مجریان مهمترین مانع تحقق اهداف خطمشیهای اتخاذ شده است (10). در مطالعه عباسی و بیگی (1395) نیز این نتایج تایید شده است (35).
در بعد عوامل محیطی مضمون بی‌نظمی و بی‌برنامگی در جامعه بیشترین ضریب اهمیت را به خود اختصاص داد. بی نظمی در جامعه منجر به هرج و مرج و آشفتگی میشود و سلامت جامعه را با خطر روبه رو می‌کند. سرگرم شدن عموم مردم به مسائل غیر ضروری آنها را از نظارت بر سیاست‌های اتخاذ شده دور می‌کند. همچنین فراهم نکردن شرایط آگاهی بخش و فضایی که مردم بتوانند خود را در فرایند خطمشی دخالت دهند می‌تواند منجر به دور شدن خطمشی از اهدافش گردد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به عوامل محیطی که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، بی‌نظمی و بی‌برنامگی در جامعه است. پژوهش عباسی و بیگی (1395) نیز این نتیجه را به‌دست آورده است (35).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد مضمون وجود قوانین و مقررات دست و پاگیر مربوط به بعد عوامل سازمانی بیشترین اهمیت را در عدم تحقق خطمشیها دارد. روند بوروکراسی در سازمان‌ها منجر به افزایش رویه‌های اداری و افزایش سطوح سلسله مراتب در سازمان‌ها میگردد که این خود منجر به از بین رفتن زمان مورد نیاز برای پیشبرد اهداف مورد نظر میشود. عدم انعطاف‌‌پذیری سازمان‌ها نیز منجر به شکست تصمیمات اتخاذ شده میشود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عامل مربوط به عوامل سازمانی که مانع از تحقق اهداف خطمشیها میشود، وجود قوانین و مقررات دست و پاگیر است. این نتیجه با پژوهش عباسی و بیگی (1395) متفاوت است (35).
در این پژوهش سعی شد نگاهی جامع به موانع تحقق اهداف خطمشیهای دولتی شود و همزمان به اکثر مولفه‌های موثر در شکست خطمشیها توجه شد. لذا 5 بعد فرایند خطمشیگذاری مورد بررسی قرار گرفت و از لحاظ اهمیت در شکست خطمشی رتبه‌بندی شدند. از آنجاییکه موانع تحقق اهداف خطمشی بسیار هستند، لذا توصیه میشود پژوهش‌های مشابهی در مطالعات متعدد و در جوامع آماری و قلمروهای مکانی دیگری نیز انجام شوند تا قابلیت تعمیم‌پذیری در طیف گسترده‌ای از محیط‌های سازمانی را افزایش دهد. همچنین استفاده از نظرات افراد خبره در این زمینه می‌تواند کمک شایانی در جهت تشخیص هرچه بهتر این موانع کند. کمبود مطالعات پیشین در خصوص عدم موفقیت دسترسی به اهداف خطمشیها خصوصاً در زمینه سلامت را می‌توان از جمله محدودیت‌های این مطالعه عنوان کرد.
نتیجه گیری
پژوهش حاضر به بازیگران خطمشیگذاری حوزه سلامت اعم از خطمشیگذاران تا مجریان کمک می‌نماید تا شکاف‌ها و خطرهای موجود بر سر تحقق اهداف خطمشیهای نظام سلامت را در نظر گرفته و با توجه به اولویت هر یک از عوامل مانع از بروز مشکل در این مسیر شوند. به طور کلی در خصوص بهبود تحقق اهداف خطمشی می‌توان پیشنهاداتی ارائه نمود. خطمشیگذاران باید به دور از منافع شخصی و حزبی در جهت تامین منافع ملی و جامعه تلاش و خطمشیگذاری کنند. خطمشیگذاری از اجرا و دیگر مراحل آن جدا نمی‌باشد بلکه به صورت فرایندی به همدیگر وابسته هستند. لذا در مرحله خطمشیگذاری تدوین‌کنندگان خطمشیها باید نظرات مدیران سازمان‌های مجری را نیز مد نظر قرار دهند. از آنجاییکه مجریان خطمشی با منابع و محدودیت‌های واقعی خطمشیها از نزدیک آشنا هستند، می‌توانند در اثربخشی خطمشیهای تعیین شده نقش بسزایی داشته باشند. از طرف دیگر حمایت‌های مدیران عالی از مجریان و تشویق آنها در جهت اجرای موفق خطمشیها می‌تواند تحقق اهداف خطمشی را تسهیل نماید و تعهد و شهامت مجریان را افزایش دهد. از سوی دیگر مجریان خطمشی باید مهارت و توانایی لازم برای ایجاد تغییرات و اجرای خطمشیهای محول شده به آنان را داشته باشند و جایی که تشخیص دادند در جهت اجرای خطمشیها دچار اشتباه شده‌اند، اشتباه خود را بپذیرند و بر اشتباه خود اصرار نورزند.
سپاسگزاری
از تمامی مسئولین و اساتید محترم دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران که در راستای اجرای این مطالعه نهایت همکاری را داشته‌اند، صمیمانه تشکر و قدردانی میشود.
مشارکت نویسندگان
طراحی پژوهش: ح. و، ر. م
جمع آوری داده‌ها: ر. م
تحلیل داده‌ها: ر. م
نگارش و اصلاح مقاله: ر. م، ح. و
سازمان حمایت کننده
این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی با کد شماره 9720281098 میباشد که با حمایت دانشگاه لرستان انجام شده است.
تعارض منافع
هیچگونه تعارض منافعی از سوی نویسندگان گزارش نشده است.
References
- Ferry M, Bachtler J. Reassessing the concept of policy termination: the case of regional policy in England. Policy Studies 2013; 34(3): 255-73. doi: 10. 1080/ 01442872.2013.768389.
- Lovell H. Policy failure mobilities. Progress in Human Geography 2019; 43(1): 46-63. doi: 10.1177/ 0309132517734074.
- Kay A, Boxall AM. Success and failure in public policy: twin imposters or avenues for reform? selected evidence from 40 years of health‐care reform in Australia. Australian Journal of Public Administration 2015; 74(1): 33-41. doi: 10.1111/1467-8500.12135.
- Fassier JB. The law, the researcher, and occupational health. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health 2016; 42(1): 1-2. doi:10.5271/sjweh.3543.
- Ellison BS, Aloe AM, Iqtadar S. Policy field and policy discourse: the American federation for children network. Education Policy Analysis Archives 2019; 6: 27-48. doi:10.14507/epaa.27.4242.
- Hill KQ, Matsubayashi T. Civic engagement and mass-elite policy agenda agreement in American communities. American Political Science Review 2005; 99(2): 215-24. doi: 10.1017/ S0003055405051610.
- Hudson B, Hunter D, Peckham S. Policy failure and the policy-implementation gap: can policy support programs help?. Policy Design and Practice 2019; 2(1): 1-4. doi: 10.1080/25741292.2018.1540378.
- Lindqvist K. Dilemmas and paradoxes of regional cultural policy implementation: governance modes, discretion, and policy outcome. Administration
& Society 2019; 51(1): 63-90. doi: 10.1177/ 0095399715621944. - Carey G, Dickinson H, Olney S. What can feminist theory offer policy implementation challenges?. Evidence & Policy 2019; 15(1): 143-59. doi: 10.1332/ 174426417X14881935664929.
- Brewer GD. Termination: hard choices-harder questions. Public Administration Review 1978; 38(4): 338-44. doi: 10.2307/975816.
- Veglia A, Pahwa M, Demers PA. Establishing a policy framework for the primary prevention of occupational cancer: a proposal based on a prospective health policy analysis. Safety and Health at Work 2017; 8(1): 29-35. doi: 10.1016/j.shaw.2016.07.001.
- Abasi A, Moetazediyan R, Mirzaei M. Investigating barriers to the implementation of public policies in government agencies. Organizational Resource Management Research 2016; 6(2): 69-49. [Persian]
- Compton ME, Hart PT. Looping to success (and failure): second-order mechanisms and policy outcomes. Making Policies Work 2019; 23: 210-191. doi: 10.4337/9781788118194.00021.
- Exadaktylos T, Zahariadis N. Quid pro quo: political trust and policy implementation in Greece during the age of austerity. Politics & Policy 2014; 42(1): 160-83. doi: 10.1111/polp.12058.
- Hajipour E, Forozande LA, Danaeifard H, Fani A. Designing a pathology model of public policy implementation in Iran. Military Management Quarterly 2015; 58(15): 1-23. [Persian]
- Hope KR. Development in the third world: from policy failure to policy reform. Routledge 2016; 224. doi: 10.4324/9781315285498.
- Elmore RF. Backward mapping: implementation research and policy decisions. Political Science Quarterly 1979; 94(4): 601-16. doi: 10.2307/2149628.
- Zhu Y. Target groups' views and policy implementation: lessons from Guiyang's housing monetarization reform. Politics & Policy 2010; 38(4): 817-41. doi: 10.1111/j.1747-1346.2010.00259.x.
- Moghadaspour S, Danaeifard H, Kordnaeich A. Examining key factors in the failure of some public policy in the I.R.Iran: a study of tax policies in the country. Organizational Culture Management 2012; 11(1): 33-68. [Persian]
- Hamadani JD, Mehrin SF, Tofail F, Baker-Henningham H. Integrating an early childhood development programme into Bangladeshi primary health-care services: an open-label, cluster-randomised controlled trial. The Lancet Global Health 2019; 7(3): 366-75. doi:10.1016/S2214-109X(18) 30535-7.
- Fitzgerald C, O’malley E, Broin DÓ. Policy success/policy failure: a framework for understanding policy choices. Administration 2019; 67(2): 1-24. doi: 10.2478/admin-2019-0011
- Hope KR. Development in the third world: from policy failure to policy reform. Rout ledge 2016; 16: 224. doi: 10.4324/9781315285498.
- Vince J. Integrated policy approaches and policy failure: the case of Australia’s Oceans policy. Policy Sciences 2015; 48(2): 159-80. doi: 10.1007/s11077-015-9215-z.
- Mcconnell A. A public policy approach to understanding the nature and causes of foreign policy failure. Journal of European Public Policy 2016; 23(5): 667-84. doi: 10.1080/13501763.2015.1127278.
- Gunstone A. Reconciliation and Australian indigenous health in the 1990s: a failure of public policy. Journal of Bioethical Inquiry 2008; 5(4): 251-63. doi: 10.1007/s11673-008-9115-4.
- Abualrub RF, Foudeh FN. Jordanian nurses’ involvement in health policy: perceived benefits and barriers. International Nursing Review 2017; 64(1): 13-21. doi: 10.1111/inr.12249.
- Kiernan F. Public policy failure in healthcare: the effect of salary reduction for new entrant consultants on recruitment in public hospitals. Administration 2019; 67(2): 95-112. doi: 10.2478/admin-2019-0015.
- Kay A, Boxall AM. Success and failure in public policy: twin imposters or avenues for reform? selected evidence from 40 years of health‐care reform in Australia. Australian Journal of Public Administration 2015; 74(1): 33-41. doi: 10.1111/1467-8500.12135.
- Dimick JB, Ryan AM. Methods for evaluating changes in health care policy: the difference-in-differences approach. JAMA 2014; 312(22): 2401-2. doi: 10.1001/jama.2014.16153.
- Barrera CR, Negrón CP, Barría RM, Méndez CA. Rights and duties policy implementation in Chile: health‐care professionals’ perceptions. Health Expectations 2016; 19(5): 1062-70. doi: 10.1111/hex. 12396.
- Benach J, Muntaner C, Benavides FG, Amable M, Jodar P. A new occupational health agenda for a new work environment. Journal of Work, Environment & Health 2002; 28(3): 191-96. doi: 10.5271/sjweh.664.
- Ebrahimi A, Danaeifard H, Azar A, Forozande LA. Designing evidence-based policy making in iranian health system (qualitative research). Public Management Research 2014; 7(24): 5-24. [Persian]
- Grace FC, Meurk CS, Head BW, Hall WD, Harris MG, Whiteford HA. An analysis of policy success and failure in formal evaluations of Australia’s national mental health strategy (1992–2012). BMC Health Services Research 2017; 17(1): 374. doi.org/ 10.1186/s12913-017-2309-x.
- Daneshfard KA. Obstacles to the implementation of public policies in non-governmental organizations (police services department + 10 and government counter service offices). RMP JMD 2014; 2(2): 23-49. [Persian]
- Abasi T, Beygi V. Explaining the challenges of implementing public policy in the field of science, research and technology. Journal of Science and Technology Policy 2016; 3(8): 1-12. [Persian]
- Kalaba FK. Barriers to policy implementation and implications for Zambia's forest ecosystems. Forest Policy and Economics 2016; 69: 40-4. doi: 10.1016/j.forpol.2016.04.004.
- Pourkiyani M, Selajghe S, Zaerpournasirabadi FA. Explain barriers to policy implementation using centralized group discussion (case study: civil service management law). Public Organzations Management 2014; 3(9): 7-22. [Persian]
- Sharifzade F, Alvani SM, Rezaeimanesh B, Mokhtariyanpour M. Obstacles to the implementation of the country's cultural policies during the first to fourth programs development: a study of the experiences of cultural directors. Strategic Management Thought 2013; 13(1): 33-77. [Persian]
- Doshmangir L, Ravaghi H. Theories and models of policymaking for doing health policy analysis. Hakim Health Sys Res 2015; 18(1): 68- 82. [Persian]
- Nabilou B, SalemSafi P, Yusefzadeh H. Performance assessment of health system reform plan in the hospitals affiliated with Urmia University of medical sciences. Nursing and Midwifery Journal 2017; 14(11): 1-10. [Persian]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
#