سردبیر محترم
گردشگری سلامت یکی از صنعت‌های روبه رشد دنیاست (1) که بحران کرونا به شدت روی آن تأثیر منفی گذاشته است (2). کشور ما با توجه به نقاط قوت و فرصت‌هایی که در پیش دارد، هرساله درصد بیشتری از این بازار بین المللی را تصاحب می‌کرد. بر اساس پیش بینی‌ها با توسعه گردشگری سلامت در جمهوری اسلامی ‌ایران تا افق 1404، سالیانه 1 الی 2 میلیون گردشگر سلامت وارد کشور خواهند شد (1،3). بر اساس آمار‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در سال 1397 حدود 550-500 هزار گردشگر سلامت به کشور وارد شده‌اند. بحران کرونا به علت تضعیف بازار گردشگری سلامت، مراکز تشخیصی درمانی و شرکت‌های تسهیلگر را با تنگنای بیشتری در امور مالی روبه‌رو کرده است. ولی فرصت مناسبی را برای ایجاد زیر ساخت‌های لازم برای دوران پساکرونا از قبیل سایت اینترنتی مناسب، فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، شکل دهی کلینیک‌های مجازی، توسعه بیش از پیش دورا پزشکی در امور تشخیصی و مراقبتی، مدیریت سیستم پذیرش و نوبت دهی، تسهیل فرآیند‌های مربوط به بیماران بین الملل در مؤسسات تشخیصی درمانی، بازبینی سیاست‌های مربوط به بازار گردشگری سلامت و غیره را فراهم آورده است.
بر اساس آمار‌های اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، در 9 ماهه اول سال 1398 حدود ۱۲۵ هزار گردشگر سلامت به مراکز تشخیصی-درمانی کشور مراجعه کرده یا در آنجا بستری شدند. بر اساس همین آمار‌ها در ایام شیوع کرونا (از اول بهمن ماه 1398 الی آخر خرداد 1399) پیش بینی می‌شد که تعداد 250 هزار گردشگر پزشکی وارد کشور شوند که بر اساس برآورد‌ها هر گردشگر بین 2 الی 3 هزار دلار ارز آوری داشت. بنابراین پیش بینی می‌شود  مبلغی حدود ۶۲۵ میلیون دلار به این صنعت روبه رشد آسیب مالی وارد شده است (3). لازم به ذکر است که به واسطه این صنعت سالیانه حدود 5/1 میلیارد دلار ارز وارد کشور می‌شد. همچنین پیش بینی می‌شود ایران حدود 30 درصد از حجم بازار گردشگری پزشکی را از دست بدهد که این امر لزوم تلاش مضاعف برای دوران کرونا و پساکرونا را نشان می‌دهد (2).
تأثیر کرونا بر ذی‌نفعان صنعت گردشگری سلامت: چه باید کرد؟
تأثیرات و راهکار‌های مربوطه را می‌توان با توجه به مثلث گردشگری سلامت (شکل 1) بسط داد.


شکل 1: مثلث گردشگری سلامت
 

5. شرکت‌های تسهیگر

پر واضح است،که شرکت‌های تسهیلگر بیشترین تأثیر منفی را از این بحران داشته‌اند. یکی از ضعف‌های عمده این بازار عدم بازاریابی مناسب در کشور‌های مبدا برای آشنایی و ترغیب گردشگران برای سفر به ایران و دریافت خدمات مورد نیاز بوده است. این وقفه ایجاد شده می‌تواند ظرفیت شرکت‌های مذکور را که در امور مربوط به پذیرش و ترخیص گردشگران پزشکی به کار گرفته می‌شد به سمت بازاریابی مبدا محور سوق دهد. همچین اکثر گردشگران سلامت در کشور ما از کشور‌های همسایه نظیر افغانستان، عراق، آذربایجان و غیره هستند، بنابراین پیشنهاد می‌شود، شرکت‌های مذکور بازار‌های جدیدی را در کشور‌های آمریکای جنوبی و آفریقا جست و جو کنند.

5. گردشگران سلامت

گردشگران به علت ماهیت انتخابی بودن (غیر اورژانسی بودن) خدماتی که برای دریافت آن اقدام به مسافرت می‌کردند، کمتر تأثیر منفی پذیرفته‌اند و در اولین فرصت بعد از کاهش بار این بیماری می‌توانند به کشور مقصد عزیمت نمایند. تخفیفات شرکت‌های تسهیلگر، واسطه‌ها و مراکز ارائه دهنده خدمات تشخیصی درمانی در دوران پسا کرونا که جهت جبران زیان‌های دوران کرونا و کنترل بخش‌های قبلی این بازار پر سود ارائه خواهند شد، می‌تواند فرصت خوبی برای گردشگران باشد. همچنین بیماران می‌توانند در زمینه کیفیت، قیمت، مراکز سلامت، پزشکان و غیره با تقویت بازاریابی شرکت‌های تسهیلگر اطلاعات بیشتری به دست آورند.

5. مراکز ارائه خدمات سلامت

مراکز ارائه دهنده خدمات سلامت نیز به نسبت کمتری تأثیر پذیرفته‌اند، بدین دلیل که تمامی ‌درآمد آن‌ها از محل گردشگران سلامت نبوده است. این مراکز بایستی در جهت ارتقای کیفی خدمات مربوطه تلاش نمایند. رقبای ما در این صنعت کشور‌هایی از قبیل ترکیه، کره جنوبی، مالزی و غیره هستند که با قیمت بیشتر از کشور ما، خدمات با کیفیت تری ارائه می‌کنند (4). بنابراین ارتقای کیفی این خدمات از اهمیت بالایی برخودار است.

5. متولیان

شاید تنها نکته مثبت بحران کرونا برای متولیان این صنعت باشد. بازار گردشگری سلامت ایران به دلایلی از قبیل سیاست‌های نادرست، چند متولی بودن، دلال محور بودن و غیره نیازمند بازنگری اساسی در سیاست‌ها و تجدید ساختار می‌باشد، که بحران عالم گیری کووید-19 و همچنین تشکیل وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌توانند پتانسیل‌های بالقوه خوبی در این زمینه باشند (5). وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزارت امور خارجه به عنوان متولیان این امر می‌توانند با ارائه تسهیلات بانکی به کسب و کار‌های گردشگری سلامت که از بحران کرونا آسیب دیده‌اند، پایه‌های این صنعت را برای دوران پسا کرونا حفظ کنند.
این نامه به سردبیر برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی با عنوان "تحلیل استراتژیک استقرار واحد بیماران بین الملل در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران"، مصوب دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران با کد اخلاق IR.TUMS.SPH.REC.1398.132 می‌باشد.